Hepimiz uzun ve sağlık bir yaşam isteriz. Spor yaparak, dengeli beslenerek, sigara ve alkolden uzak durarak ve modern tıbbın imkânlarından yararlanarak bu isteğimizi gerçekleştirmek mümkün ama bunlara dikkat ederek ne kadar uzun yaşayacağımızı tahmin etmek pek mümkün değil.
Uzun telomer uzun bir yaşam demek
Günümüzde telomer uzunluğu ile yaşlanma belirtileri arasında bir ilişkinin olduğu artık biliniyor. Bu konuda yayınlanmış birçok bilimsel makale bulunmaktadır. (1) (2)
Doğumla bize aktarılan telomerlerin uzunluğu ne kadar uzun yaşayacağımız konusunda bize oldukça açık bir bilgi veriyor. Bu bağlamda telomer uzunluğu kronolojik yaşın aksine gerçek biyolojik yaşın bir ölçüsüdür. Bu bağlamda telomerler için Hücrelerin yaş saati demek yanlış olamaz.
***
Aşağıda, ileri yaşta baba olanların çocuklarının telomer uzunluğu üzerinde pozitif etkisi olduğunu anlatan bir araştırma yer almaktadır. Araştırmanın bilim dışındaki okuyucular tarafından da anlaşılması için telomerler hakkında bazı temel bilgileri vermemiz gerekiyor.
Telomer nedir, uzun telomer ile uzun ömür arasında nasıl bir ilişki var
Telomerler, kromozomların uç kısımlarında bulunan ve kromozomları koruyan yapılardır. Telomerler, 900 ila 2,000 tekrara sahip TTAGGG baz diziliminden oluşur (3).
Yaşam boyunca programlanmış her hücre bölünmelerinde telomerler 25 – 200 harf kısalır. Bu bölünmeler hücrenin kendi programı dahilinde gerçekleşir ve 50 ila 60 bölünmeden sonra durur. Her bölünmede telomerler de kısalırlar ve hücre bölünmesinin durması ile birlikte telomerlerin kısalması da artık durur. Bu süreç yaşlılığın bir ölçüsüdür.
Telomer uzunluğu cinsiyetler arasında farklılık gösteriyor : Telomerlerin, kadınlarda erkeklerden daha uzun olduğu ve bu nedenle kadınların erkeklerden daha uzun yaşadığı bilinmektedir. Ayrıca yaşlı ikizler ile yapılan araştırmalar kısa telomerlere sahip olan ikizlerin daha önce öldüğünü gösteriyor.
Yaşlandıkça telomerler kısalıyor : Yukarıda belirtildiği gibi birçok hücre bölünmesinden sonra telomerler belirli bir uzunluğun altına düşerler ve artık hücre bölünemez. Bu süreç sonunda hücreler büyümez veya tamamen ölürler. Her ne kadar bölünmeler sonrası kısalan telomerler yaşlanmanın bir belirtisi olsa da telomer kısalmasını belirleyen tek faktör ilerleyen yaş değildir. İlerleyen yaştan bağımsız olarak telomer kısalmasını neden olan başka faktörler de vardır.
Telomer uzunluğunu etkileyen diğer faktörler
- Sigara
- Hava kirliliği
- Oksidatif stres
- Düşük antioksidan alımı
- İltihaplar
- Hareketsiz bir yaşam
- Fazla kilolar
- Diyabet
- Stres
- D vitamini eksikliği
İleri yaşta baba olanların çocukları daha uzun telomerlere sahipler
Uzun telomerler, uzun bir yaşam için önemli bir ön koşuldur. Bu konuda yapılan birçok araştırma ileri yaşta baba olanların çocuklarında da uzun telomerler bulunduğunu gösteriyor. Yapılan ileri araştırmalar uzun telomerlerin sadece ileri yaşta baba olanların çocuklarında değil, onlardan doğan çocuklarda da görüldüğünü gösteriyor. Ama hemen belirtelim, bu olumlu etkinin çocuklarda ve torunlarda sağlık ve yaşam kalitesi konusunda ne anlama geldiği şimdilik bilinmiyor.
Sperm hücrelerinde durum farklı
İnsan hücreleri kendini kopyalayarak yenilerler ve her kopyalamada telomerler bir miktar kısalır. TTAGGG dizilimi yılda yaklaşık olarak 25 – 200 baz çifti kısalır. İnsanların yıllar geçtikçe yaşlanmasının sebebi TTAGGG dizisinin gittikçe azalmasının bir sonucudur (6). Ancak bunun bir istisnası var o da sperm hücresi telomerlerinin yaşla birlikte uzuyor olması.
Vücut hücrelerinin aksine spermlerdeki telomerlerin neden uzadığı tam olarak bilinmese de muhtemelen telomerlerin uzamasından sorumlu olan telomeraz enziminin spermlerde ilerleyen yaşla birlikte aktivitesinin artmasından kaynaklandığı düşünülüyor.
Filipinli aileler ile yapılan araştırma
Washington Üniversitesindeki bilim insanları birkaç yıl önce Filipinli aileler ile yaptığı bir çalışmada, bir kişinin telomer uzunluğunun o kişinin annesinin kendisine hamile kaldığı sırada babasının yaşıyla anlamlı şekilde ilişkili olduğunu belirlediler. Buna göre ileri yaşta baba olanların çocuklarının telomerleri daha uzun oluyor.
Pozitif etki iki kuşaktan daha ileriye gidiyor
Aynı ekip Pasifik eyaletlerinden elde edilen bu sonuçları daha ileriye götürmek amacıyla 3.282 kişi ile dört nesli kapsayan yeni bir araştırma daha yaptılar. Araştırmanın bu ikinci aşamasında katılımcıların aile geçmişi ile telomer uzunluğu arasındaki bağlantı incelendi (7).
Sonuç
- İleri yaşta baba olanlar sadece kendi çocuklarına değil aynı zamanda kız ve erkek torunlarına da uzun telomer aktarıyor. (Daha önce yapılan çalışmaların yetersiz olması nedeniyle bu bağlantının sadece erkek çocuklardan doğan torunlara aktarıldığı sanılıyordu).
- Anne yaşı telomer uzunluğu üzerinde etkili değil.
- Yaşam koşulları ve çevresel faktörler, telomer uzunluğu ile baba yaşı arasındaki olumlu etkiyi değiştirmiyor.
Araştırmacılar bu olumlu etkinin nesiller boyunca hissedileceğini ama bu etkiye bakarak sağlıklı ve kaliteli bir yaşam beklentisi konusunda olumlu veya olumsuz bir şey söylemenin şimdilik erken olduğunu belirtiyorlar.
- Açıklama 1 : Her ne kadar ileri yaşta baba olanlar, uzun ve sağlıklı bir yaşam için önemli bir ön koşul olan uzun telomerleri genetik miras yolu ile çocuklarına ve torunlarına aktarıyorlar olsalar da bu çocukların daha sık otizm, şizofreni psikolojik hastalıklardan muzdarip olduğu bilinmektedir. Ayrıca bu konuda yapılan araştırmalar yaşlı babaların çocuklarına daha fazla genetik mutasyon aktardığını gösteriyor. Bu sayı 20 yaşında 25 iken, 40 yaşında 65 mutasyondur (8).
- Açıklama 2 : Bazı kanser türleri telomerlerin uzamasını sağlayan telomeraz enzimini aktive ederek durmuş olan hücre bölünmesini kontrolsüz olarak yeniden başlatır. Bu süreç kanser gelişiminde önemli bir rol oynar (4) (5).
Benzer konuda hazırlanmış diğer makaleler
- Yaşlanmayı durduran Enzim “Telomeraz”
- Çayın DNA’larımıza olan olumlu etkisi
- Uzun ömürden sorumlu olan 150 gen varyasyonu var.
- Hangi spor ömrü uzatıyor
- Tüm kanser vakalarının % 40 ı önlenebilir.
Mehmet Saltuerk
++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++
Kaynaklar
- Consequences of telomere shortening during lifespan
- Telomere length in early life predicts lifespan
- Conservation of the human telomere sequence (TTAGGG)n among vertebrates
- PML induces compaction, TRF2 depletion and DNA damage signaling at telomeres and promotes their alternative lengthening
- Telomeres: Implications for Cancer Development
- Genetic determination of telomere size in humans: a twin study of three age groups.
- Older paternal ages and grandpaternal ages at conception predict longer telomeres in human descendants
- Rate of de novo mutations and the importance of father’s age to disease risk
Bu blogdaki makaleler bir başka yayın organında kaynak gösterilmeden yayınlanamaz, çoğaltılamaz ve kullanılamaz.
