Son Güncelleme:03.06.2025
Antidepresanlar ve Otizm Riski: Güncel Bulgular ve Bilinmesi Gerekenler
Uzun yıllar boyunca hamilelikte antidepresan kullanımının doğmamış çocuk üzerindeki potansiyel etkileri, hem bilim
dünyasında hem de kamuoyunda önemli bir tartışma konusu olmuştur. Özellikle Selektif Serotonin Geri Alım İnhibitörleri (SSRI) grubundaki antidepresanların otizm spektrum bozukluğu (OSB) riskiyle ilişkisi, son yıllardaki kapsamlı araştırmalarla daha derinlemesine incelenmekte ve bu konudaki anlayışımız sürekli gelişmektedir.
Antidepresanların Hamilelikteki Etkileri: Gelişen Bilimsel Bakış Açısı
Eskiden, antidepresanların hamileler için büyük bir risk oluşturmadığı yönünde yaygın bir görüş bulunmaktaydı. Ancak bu algı, Montreal Üniversitesi tarafından Aralık 2015’te yayımlanan ve JAMA Pediatrics dergisinde yer alan bir araştırmayla sorgulanmaya başlandı. Bu çalışma, hamilelik sırasında alınan antidepresanlardaki etken maddelerin plasenta yoluyla fetüse ulaşarak doğacak çocuğun otistik olma riskini %87 oranında artırabileceği yönünde öncü bulgular sundu. Ancak sonraki araştırmalar, bu ilişkinin karmaşıklığını ve altta yatan faktörlerin rolünü daha net ortaya koymuştur.
Otizm Spektrum Bozukluğu: Tanım ve Artan Yaygınlık
Otizm spektrum bozukluğu (OSB), doğum öncesi embriyonal dönemde başlayabilen ve yaşam boyu devam eden, sosyal iletişim ve etkileşimde güçlükler ile sınırlı, tekrarlayıcı davranışlar, ilgi alanları veya aktivitelerle karakterize karmaşık bir nörogelişimsel farklılıktır. Günümüzde OSB’nin yaygınlığı önemli ölçüde artış göstermiştir. 2024 itibarıyla ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) verilerine göre, her 36 çocuktan yaklaşık 1’inde otizm spektrum bozukluğu görülmektedir. Bu oran, önceki yıllara göre belirgin bir artışı yansıtmaktadır (Örneğin, 2016’da 1/68, 2020’de 1/54 idi). Bu artış, tanı kriterlerindeki değişiklikler, farkındalığın artması ve tanıya erişimin kolaylaşması gibi faktörlerle ilişkilendirilmektedir.
Otizmin ortaya çıkmasında rol oynayan tüm etkenler henüz tam olarak aydınlatılamamış olsa da, genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimi üzerinde durulmaktadır:
- Genetik Faktörler: Son yapılan çalışmalar, otizmin ortaya çıkmasında az sayıda genin doğrudan etkili olduğunu ancak buna karşılık çok sayıda genetik mutasyonun rol oynadığını göstermektedir. Bu mutasyonlar genellikle anne ve babada bulunmayan, ancak yumurta döllendikten sonra ortaya çıkan de novo mutasyonlar (yeni oluşan mutasyonlar) olabilmektedir. [1]
- Çevresel Faktörler: Tarım ve böcek ilaçlarında kullanılan zehirli pestisitler, pet şişe üretiminde kullanılan Bisfenol A (BPA), hava kirliliği ve annenin hamilelik sırasındaki enfeksiyonları veya inflamasyonları gibi çevresel etkenler, otizmle ilişkilendirilen potansiyel risk faktörleri arasında yer almaktadır. [2] [3]
Antidepresanlar ve Otizm Riski: Güncel Tartışmalar ve Bulgular
Montreal Üniversitesi’nin 1998-2009 yılları arasındaki 145.456 anne ve çocuk dosyasını inceleyen araştırması, hamileliğin 4. ayından doğuma kadar geçen sürede kullanılan SSRI antidepresanların otizm riskini %87 oranında artırdığı sonucuna varmıştı. Ancak bu bulgu, sonraki yıllarda yapılan ve daha sofistike metodolojiler kullanan çalışmalarla daha derinlemesine incelenmiştir.
Sebep: Serotonin Metabolizması ve Beyin Gelişimi
Depresyon ilaçlarının çalışma mekanizması, etken maddelerine göre farklılık gösterir. SSRI grubu antidepresanlar, beyindeki serotonin seviyelerini artırarak etki gösterir. Serotonin, ruh hali, uyku ve iştah gibi işlevlerin yanı sıra, fetal beyin gelişiminde kritik rol oynayan hücre bölünmesi, hücre farklılaşması ve hücre göçü gibi süreçlerde de yer alır.
Antidepresanların hamilelikte otizm riskine etkisi konusunda tam mekanizma henüz netleşmemiş olsa da, konunun vücuttaki serotonin metabolizmasıyla ilgili olduğu tahmin edilmektedir. Antidepresanlar aracılığıyla serotonin’in parçalanmasının engellenmesi ve bu engellenme süresinin optimal olarak ayarlanamaması, embriyonun beyin gelişimini olumsuz etkileyerek otizme yol açabileceği düşünülmektedir. Hayvan modelleri üzerinde yapılan bazı çalışmalar, prenatal SSRI maruziyetinin oksidatif stresi artırarak ve beyindeki nörokimyasal değişikliklere yol açarak otizm riskini artırabileceğini göstermektedir. [4]
Karmaşık Bir İlişki: Altta Yatan Depresyonun Rolü
Yapılan araştırmalar, hamile kadınların yaklaşık %6 ila %10’unun antidepresan kullandığını göstermektedir. Ancak bu annelerden doğan çocukların tamamı otistik olmamaktadır. Bu durum, antidepresan kullanımı ile otizm arasında başka faktörlerin de rol oynadığını düşündürmektedir.
En önemli tartışma noktalarından biri, “karıştırıcı faktör” (confounding by indication) sorunudur. Yani, otizm riskini artıran şey ilacın kendisi mi, yoksa annenin altta yatan depresyonu veya anksiyetesi mi?
- Bazı çalışmalar, annenin hamilelik sırasındaki psikiyatrik durumunun (depresyon veya anksiyete) tek başına otizm riskini artırdığını, ancak SSRI kullanımının bu riski ek olarak artırmadığını öne sürmektedir. Bu çalışmalar, altta yatan maternal ruh sağlığı sorunlarının, gözlemlenen otizm riskindeki artışın ana nedeni olabileceğini belirtmektedir. [5] [6]
- Diğer meta-analizler ise, ilk başta SSRI kullanımı ile otizm arasında bir ilişki gözlemlense de, annenin zihinsel hastalığı gibi karıştırıcı değişkenler kontrol edildiğinde bu ilişkinin zayıfladığını veya istatistiksel olarak anlamlılığını yitirdiğini belirtmektedir. Hatta bazı bulgular, gebelik öncesi SSRI maruziyetinin bile otizm riskiyle ilişkilendirilebildiğini, bunun da altta yatan durumun (depresyon) etkisini düşündürdüğünü vurgulamaktadır. [7]
Bu bulgular, otizm riskindeki artışın doğrudan antidepresan kullanımından ziyade, annenin depresyonu veya anksiyetesi gibi psikiyatrik durumlarla ilişkili olabileceği ihtimalini güçlendirmektedir. Çünkü tedavi edilmemiş depresyonun da hem anne hem de bebek üzerinde olumsuz etkileri olabileceği bilinmektedir.
Paniğe Gerek Yok: Uzman Görüşleri ve Kişisel Yaklaşım
Konu hakkında açıklama yapan uzmanlar, hamile kadınların paniğe kapılarak antidepresan kullanmayı aniden bırakmamaları gerektiğini önemle vurgulamaktadır. Seattle Çocuk Hastanesi’nden Dr. Bryan King’in de belirttiği gibi: “Şu anda kesin bir şey söylemek için çok erken. Çünkü ilacın dozu, içeriği ve içeriğin diğer faktörlerle karşılıklı etkileşimi oldukça karmaşık bir konu. Bunların tamamını anlayarak kesin bir şey söylemek için bir dizi araştırmanın daha yapılması gerekiyor.”
Hamilelik sırasında antidepresan kullanımı kararı, mutlaka doktorunuzla birlikte, potansiyel riskler ve faydalar dikkatlice
değerlendirilerek alınmalıdır. Depresyon, hem anne adayı hem de bebeğin sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olabilecek ciddi bir durumdur. Bu nedenle, ilaç tedavisinin kesilmesi veya değiştirilmesi gibi kararlar, mutlaka bir sağlık profesyonelinin gözetiminde yapılmalıdır.
Önemli Not
Bu makalede sunulan bilgiler, bilimsel araştırmalara dayanmakla birlikte, kişisel tıbbi tavsiye yerine geçmez. Her durum bireyseldir ve kişiye özel bir değerlendirme gerektirir. Hamilelikte depresyon tedavisi almayı düşünen veya almakta olan kişilerin, en güncel bilgileri ve kendileri için en uygun tedavi planını öğrenmek adına mutlaka doktorlarıyla konuşmaları gerekmektedir.
Mehmet Saltürk
++++++++++++++++++++++++++ Dipl. Biologe Mehmet Saltürk Institute for Genetics University of Cologne ++++++++++++++++++++++++++Kaynaklar
Assessing Risk of Autism Spectrum Disorder in Children After Antidepressant Use During Pregnancy
- http://www.nature.com/nature/journal/v485/n7397/full/nature11011.html
- http://ije.oxfordjournals.org/content/43/2/443.long
- (http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/aur.1444/abstract
- Prenatal SSRI Exposure Increases the Risk of Autism in Rodents via Aggravated Oxidative Stress and Neurochemical Changes in the Brain
- Kaiser Permanente Division of Research – Study finds no link between autism and common antidepressant when used in pregnancy,
- News-Medical.net – Antidepressants taken during pregnancy do not increase risk for autism spectrum disorder
- Psychiatrist.com – Antidepressant Exposure During Pregnancy and Risk of Autism in the Offspring, 1: Meta-Review of Meta-Analyses
Bu blogdaki makaleler bir başka yayın organında kaynak gösterilmeden yayınlanamaz, çoğaltılamaz ve kullanılamaz.
