GENETİK

Beyin Yaşlanması ve Etkileri

Beynimiz, tıpkı vücudumuzun geri kalanı gibi, zamanın etkilerine maruz kalır. Yaşlanma süreciyle birlikte beyin hacminde azalma, sinir hücreleri arasındaki bağlantılarda zayıflama ve beyaz maddede yapısal bozulmalar gibi değişiklikler meydana gelir. Bu doğal bir süreç olsa da, bazı faktörler bu süreci hızlandırarak bilişsel fonksiyonlarda düşüşe, hafıza problemlerine ve Alzheimer, demans gibi yıkıcı nörolojik hastalıkların riskinde artışa yol açabilir. Beyin sağlığını korumak ve bu yaşlanma sürecini yavaşlatmak, hem bireysel yaşam kalitemiz hem de toplum sağlığı açısından kritik öneme sahiptir.

Bilim dünyası on yıllardır beynin yaşlanmasını etkileyen faktörleri araştırmaktadır. Özellikle son yıllarda yapılan uzun süreli takip çalışmaları (kohort çalışmaları) ve geniş çaplı analizler, yaşam tarzı seçimlerimizin, çevresel faktörlerin ve kronik hastalıkların beyin sağlığı üzerindeki etkilerini net bir şekilde ortaya koymuştur. Daha önceki araştırmalar, kalp ve damar sağlığını etkileyen faktörlerin, metabolik sorunların ve hatta sosyal etkileşim gibi unsurların beynin yaşlanma hızını etkileyebileceğine dair güçlü kanıtlar sunmuştur.

Önceki Araştırmaların Işığında Beyin Yaşlanması ve Etkileri

Beyin yaşlanması ve bilişsel gerileme üzerine yapılan önceki araştırmalar, genellikle şu anahtar risk faktörlerini vurgulamıştır:

1. Kardiyovasküler Risk Faktörleri: Yüksek tansiyon (hipertansiyon), yüksek kolesterol, diyabet (yüksek kan şekeri) ve obezite gibi durumların, beyne giden kan damarlarına zarar vererek (ateroskleroz) beyin fonksiyonlarını olumsuz etkilediği yaygın olarak bilinmektedir. Beyin, enerji ve oksijen ihtiyacını kan akışından karşılar. Damar sağlığındaki bozulmalar, beynin beslenmesini bozarak yapısal hasara ve fonksiyon kaybına yol açar.(1)
2. Yaşam Tarzı Faktörleri: Sigara içmek, yetersiz fiziksel aktivite, sağlıksız beslenme, kronik stres ve uyku problemleri gibi faktörlerin beyin sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olduğu kanıtlanmıştır. Sigara, beyne giden kan akışını azaltır ve iltihaplanmayı artırır. Egzersiz ve sağlıklı beslenme ise beynin plastikliğini destekler ve oksidatif stresi azaltır.(2)
3. Eğitim ve Kognitif Rezerv: Daha yüksek eğitim seviyesine sahip kişilerin, beyinlerindeki yaşlanma veya hasara rağmen bilişsel fonksiyonlarını daha uzun süre koruyabildiğini gösteren çalışmalar mevcuttur. Buna “kognitif rezerv” teorisi denir. Eğitim, beynin daha güçlü sinirsel ağlar geliştirmesine yardımcı olarak, hasarla başa çıkma yeteneğini artırabilir.(3)

Bu ve benzeri birçok araştırma, beyin yaşlanmasının ve bilişsel gerilemenin tek bir nedene bağlı olmadığını, aksine bir dizi faktörün karmaşık etkileşiminin sonucu olduğunu ortaya koymuştur. Ancak hangi faktörlerin en etkili olduğu, uzun vadede kümülatif (zamanla biriken) etkilerinin ne olduğu ve yapısal değişikliklerle ne kadar ilişkili oldukları hala daha fazla araştırma gerektirmekteydi.

Yeni Çalışma: Riskleri Daha Net Tanımlamak

İşte tam bu noktada, “Research” adlı dergide yayımlanan Çin kaynaklı 16 yıllık kohort çalışması*büyük önem kazanıyor. Bu çalışma, var olan bilgi birikimine güçlü bir katkı sağlayarak, beynin daha hızlı yaşlanmasıyla en yakından ilişkili olan belirli risk faktörlerini tanımlamayı amaçladı.

Bu araştırmanın en önemli yönleri şunlardır:

• Uzun Süre (16 Yıl): Faktörlerin uzun vadeli etkilerini gözlemleme imkanı sağlamıştır.
• Geniş Popülasyon: Bulguların daha güvenilir ve genellenebilir olmasına yardımcı olmuştur.
• Multi-modal Veri Entegrasyonu: Sadece beyin görüntülerini değil, demografik bilgileri, vücut ölçümlerini ve detaylı laboratuvar test sonuçlarını bir araya getirerek çok yönlü bir analiz imkanı sunmuştur.
• İleri Analiz Yöntemleri: Gelişmiş MRI teknikleri ve makine öğrenimi algoritmaları kullanılarak, beyin yaşını tahmin etme ve risk faktörleriyle yapısal değişiklikler arasındaki ilişkileri belirleme konusunda yüksek doğruluk hedeflenmiştir.

Araştırmacılar, bu zengin veri setini analiz ederek, beynin yaşlanma hızıyla en güçlü şekilde ilişkili olanbeş spesifik yüksek risk faktörünütespit ettiler:

1. Yüksek Tansiyon (Hipertansiyon): Önceki araştırmalarla tutarlı olarak en güçlü faktörlerden biri.
2. Yüksek Kan Şekeri (Hiperglisemi): Diyabetle ilişkili bu durumun beyin üzerindeki zararlı etkisi yeniden vurgulandı.
3. Yüksek Kreatinin Seviyesi (Hiperkreatininemi): Böbrek fonksiyonlarıyla ilişkili bu parametrenin beyin yaşlanmasıyla ilişkisi dikkat çekicidir ve sistemik sağlığın beyin üzerindeki etkisini göstermektedir.
4. Sigara İçme: Beklenen bir risk faktörü olup, beyin sağlığı için ne kadar zararlı olduğu tekrar teyit edilmiştir.
5. Nispeten Düşük Eğitim Seviyesi: Önceki kognitif rezerv** teorilerini destekler nitelikte, sosyoekonomik bir faktörün de beyin yaşlanmasıyla ilişkili olduğu bulundu.

Risklerin Birikimli Etkisi (Kümülatif Etkisi)

Bu çalışmanın en kritik bulgularından biri, risk faktörlerinin birikimli etkisini net bir şekilde ortaya koymasıdır. Araştırmacılar, katılımcıları sahip oldukları yüksek risk faktörü sayısına göre gruplandırdıklarında (0, 1, 2, 3, 4-5), sahip olunan faktör sayısı arttıkça “beyin yaşı farkının” (yani, beynin gerçek yaştan ne kadar “yaşlı” göründüğünün) belirgin şekilde arttığını gördüler. Özellikle 4 veya 5 faktöre sahip olan bireylerde bu fark, sağlıklı gruba göre katbekat yüksekti.

• Yorum: Bu bulgu, tek bir risk faktörünü yönetmenin önemli olduğunu, ancak birden fazla risk faktörünün aynı anda mevcut olmasının beynin yaşlanma sürecini katlanarak hızlandırdığını göstermektedir. Beyin sağlığını korumak için bütüncül bir yaklaşımla birden fazla alana odaklanmanın ne kadar hayati olduğunu teyit etmektedir. Maalesef, yüksek tansiyon, yüksek şeker ve sigara gibi risk faktörleri genellikle bir arada bulunur ve bu çalışma bu kombinasyonun tehlikesini bilimsel olarak desteklemektedir.

Hipertansiyon: Baş Rol Oyuncu

Çalışma, belirlenen faktörler arasında yüksek tansiyonun beyin üzerindeki etkisine özel olarak odaklandı. T1 ağırlıklı MRI taramalarından elde edilen verilere göre, yüksek tansiyon hastalarının beyin yaşı farkı, tansiyonu normal olanlara göre anlamlı derecede daha yüksekti.

• Yorum: Bu bulgu, yüksek tansiyonun sadece genel bir risk olmakla kalmayıp, beynin fiziksel yapısında (gri ve beyaz madde gibi) gözlemlenebilir bozulmalara doğrudan ve güçlü bir şekilde katkıda bulunduğunu düşündürmektedir. Beyni besleyen küçük damarlara verdiği zararın birikmesiyle, beynin yapısal bütünlüğünü bozarak yaşlanmasını hızlandırıyor olması muhtemeldir. Bu, kan basıncı kontrolünün beyin sağlığı için ne kadar öncelikli bir konu olduğunu bir kez daha vurgulamaktadır.

Çıkarımlar ve Beyin Sağlığı İçin Atılması Gereken Adımlar

Bu yeni çalışma, önceki araştırmalarla birlikte ele alındığında, beynin yaşlanmasının kader olmadığını, büyük ölçüde kontrol edebileceğimiz veya yönetebileceğimiz faktörlerden etkilendiğini göstermektedir. Belirlenen beş risk faktörü (yüksek tansiyon, yüksek kan şekeri, yüksek kreatinin, sigara içme, düşük eğitim), yaşam tarzı ve sağlık yönetimiyle doğrudan veya dolaylı olarak ilişkilidir.

• Yorum: Bilim bize hangi yolları takip etmemiz gerektiğini gösteriyor. Kan basıncını ve kan şekeri seviyelerini sağlıklı aralıklarda tutmak için beslenme düzenine dikkat etmek, düzenli egzersiz yapmak ve doktor kontrollerini aksatmamak temel adımlardır. Sigarayı bırakmak veya başlamamak, beyin sağlığını korumak için atılabilecek en güçlü adımlardan biridir. Kreatinin yüksekliği, genellikle böbrek sağlığıyla ilgili sorunlara işaret eder ve bu da beyin damarlarıyla yakından ilişkili olabilir; dolayısıyla böbrek sağlığına dikkat etmek de önemlidir. Düşük eğitim seviyesi faktörü karmaşık olsa da, sürekli öğrenme, zihinsel olarak aktif kalma ve sosyal etkileşim içinde olma gibi faaliyetlerin kognitif rezervi artırarak beyni destekleyebileceği düşünülmektedir. Yani, sadece örgün eğitim değil, yaşam boyu öğrenme ve zihinsel uyarım da beyin sağlığını olumlu etkileyebilir.

Bu bulgular, bireyler için erken yaşlardan itibaren sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları edinmenin ve kronik sağlık durumlarını etkin bir şekilde yönetmenin ne kadar hayati olduğunu göstermektedir. Halk sağlığı açısından ise, bu risk faktörlerine yönelik tarama, eğitim ve müdahale programlarının yaygınlaştırılması gerekliliğini bir kez daha ortaya koymaktadır. Beyin sağlığı, sadece yaşlılıkta değil, hayatın her evresinde önem verilmesi gereken bir konudur.

Gelecek Araştırmalar

Araştırmacılar, gelecekte aynı kişilerin farklı zamanlardaki beyin görüntülerini inceleyerek yaşlanma sürecinin dinamik ilerlemesini daha derinlemesine anlamayı hedeflemektedirler. Ayrıca, çoklu veri türlerinden elde edilen bilgileri daha gelişmiş modellerle birleştirerek, beyin yaşlanmasını daha doğru tahmin etme ve kişiye özel risk profilleri oluşturma potansiyeli bulunmaktadır. Bu tür çalışmalar, risk altındaki bireyleri daha erken belirlemeye ve önleyici veya geciktirici müdahaleleri daha etkin planlamaya yardımcı olabilir.

Sonuç

16 yıllık bu çalışması, beyin yaşlanmasını hızlandıran beş önemli risk faktörünü (yüksek tansiyon, yüksek kan şekeri, yüksek kreatinin, sigara içme ve düşük eğitim seviyesi) belirleyerek, beyin sağlığı alanındaki bilgi birikimine önemli bir katkı sunmuştur. Önceki araştırmaların ortaya koyduğu genel risklerin yanı sıra, bu çalışma özellikle bu beş faktörün güçlü ve birikimli etkisini vurgulamıştır. Bulgular, sağlıklı bir yaşlanma ve güçlü bilişsel fonksiyonlar için kan basıncı, kan şekeri ve kreatinin gibi metabolik parametreleri kontrol altında tutmanın, sigara gibi zararlı alışkanlıklardan kaçınmanın ve yaşam boyu zihinsel ve sosyal olarak aktif kalmanın kritik önem taşıdığını teyit etmektedir. Beynimize iyi bakmak, geleceğimize yapılan en önemli yatırımlardan biridir.

***

Kohort çalışması*: ileriye dönük veya geriye dönük olabilen gözlemsel bir araştırma yöntemidir. Bu çalışmalarda, belirli bir özelliği veya duruma sahip olan bir grup insan (kohort) ile bu özelliğe sahip olmayan benzer bir kontrol grubu, belirli bir süre boyunca takip edilir.

Temel amaç, incelenen durumun (örneğin sigara içmek, belirli bir kimyasala maruz kalmak gibi) belirli bir sağlık sonucunun (örneğin bir hastalığın gelişimi) ortaya çıkmya sıklığı üzerindeki etkisini değerlendirmektir.

Kognitif rezerv teorisi**:Bilişsel Rezerv Teorisi, beynimizin pasif bir yapıdan ziyade, yaşam boyu deneyimlerle şekillenen, zorluklara karşı bir “yedek güce” sahip olabilen dinamik bir organ olduğunu vurgular. Bu teori, neden bazı insanların yaşlandıkça zihinsel olarak daha zinde kaldığını veya neden bazı insanların beyinlerinde demans patolojisi olmasına rağmen hastalığa yakalanmadığını açıklamaya yardımcı olur. Aynı zamanda, yaşam boyu zihinsel olarak aktif kalmanın ve öğrenmenin, beynin sağlığını korumak için neden önemli olabileceğine dair ipuçları verir.

---

Benzer konularda hazırlanmış diğer makaleler

• Ölümcül Bir Beyin Tümörüne Karşı Yeni Umutlar, Glioblastoma’nın Zayıf Noktaları.
• Bazı kanser türlerinde erkeklerdeki X Kromozomu devre dışı bırakılıyor
• Kanser vakalarında metastaz oluşumunu engelleyen madde: ANGPLT4
• Asparagin diyeti meme kanserinin yayılmasını durdurabilir
• Şeker, meme kanseri için büyük risk oluşturuyor.
• B6 ve B12 vitaminleri akciğer kanseri riskini yükseltiyor
• Boy ile diyabet 2, kalp damar hastalıkları ve kansere riski arasındaki ilişki
• Düşük dozda Resveratrol bağırsak kanserine karşı daha etkili.
• Sabun yapımında kullanılan Triclosan karaciğer kanserine yol açabilir !
• Özel bir sprey ile birkaç dakikada kanser teşhisi
• Kahve, rahim içi kanser riskini üşürüyor.
• Tüm kanser vakalarının % 40 ı önlenebilir.
• Aspirinin bağırsak kanserine karşı koruyucu etkisi
• Otizme karşı kanser ilacı

---

Kaynaklar:

Discovery of High-Risk Clinical Factors That Accelerate Brain Aging in Adults: A Population-Based Machine Learning Study

1. Dementia prevention, intervention, and care.
2. Physical activity, diet, and risk of Alzheimer disease
3. Cognitive reserve.

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++

Beyin tümörleri, hem hastalar hem de sağlık profesyonelleri için en zorlu kanser türlerinden biridir. Bu tümörler arasında  glioblastoma multiforme (GBM)*, en agresif, en sık görülen ve en ölümcül olanıdır. Yetişkinlerde teşhis edilen beyin tümörlerinin büyük bir kısmını oluşturan glioblastoma, hızlı büyüme eğilimi, çevre beyin dokusuna yayılma kapasitesi ve standart tedavilere karşı geliştirdiği direnç nedeniyle tıbbın hâlâ tam anlamıyla çözemediği bir tehdit olarak varlığını sürdürmektedir.

Hastalığın karmaşıklığı yalnızca genetik düzeyde değil, aynı zamanda tümör mikroçevresi, bağışıklık sistemiyle etkileşimi ve hücre içi işleyişindeki düzensizliklerle de şekillenmektedir. Cerrahi, radyoterapi ve temozolomid gibi kemoterapötik ajanlar günümüzde standart tedavi olarak uygulanmaktadır; ancak bu yaklaşımlar çoğu zaman geçici fayda sağlamakta, tümör kısa sürede yeniden büyüyerek hastalığın seyrini değiştirmektedir. Ortalama yaşam süresi genellikle 15 ayla sınırlıdır.

Bilim dünyası bu karanlık tabloya rağmen umudunu yitirmemiştir. Araştırmalar artık sadece tümörü yok etmeye değil, onun varlığını sürdürebilmek için muhtaç olduğu kırılgan sistemleri tanımaya ve bu sistemleri hedef almaya odaklanmaktadır. Glioblastoma hücrelerinin hayatta kalmak ve yayılmak için bağımlı olduğu bu “zayıf halkalar” veya Aşil Topukları*, yeni tedavi stratejilerinin anahtarı olabilir. Bu yazıda, glioblastoma’nın farklı düzeylerde keşfedilmiş bu kırılgan noktaları ile bu keşiflerin sunduğu tedavi umutları anlatılmaktadır.

Ölümcül Tümörün Gizlenen Zayıf Noktaları Mercek Altında

Glioblastoma’nın tedavisini zorlaştıran temel etkenlerden biri, bu tümörün karmaşık yapısı ve birçok savunma mekanizmasıyla donanmış olmasıdır. Ancak son yıllarda yapılan bilimsel çalışmalar, bu güçlü yapının bazı kırılgan bölgeler barındırdığını göstermeye başlamıştır. Araştırmacılar, glioblastoma hücrelerinin hayatta kalmak ve çoğalmak için bağımlı olduğu çeşitli biyolojik süreçleri tek tek mercek altına alarak, bu ölümcül hastalığın “Aşil Topuklarını” tanımlamaya başlamışlardır. Aşağıda özetlenen bulgular, glioblastoma ile mücadelede umut veren yeni stratejilerin temelini oluşturmaktadır.

Glioblastoma’nın Tespit Edilen Zayıf Noktaları (Aşil Topukları)

1- DNA’nın 3 Boyutlu (3D) Organizasyonu: Genetik mutasyonlar uzun zamandır kanserin temel nedeni olarak inceleniyor. Ancak Weill Cornell Medicine’dan yapılan önemli bir araştırma, glioblastomanın yalnızca genetik mutasyonlarla açıklanamayacak kadar karmaşık olduğunu ortaya koydu. Araştırmacılar, bu tümör hücrelerinin çekirdeğinde yer alan DNA’nın üç boyutlu bir düzen içinde organize olduğunu keşfetti. Bu 3D yapı içinde, kanserle ilişkili genler rastgele dağılmak yerine “hiper bağlantılı merkezler” oluşturuyor. Bu merkezler, sadece bilinen onkogenleri değil, glioblastoma ile doğrudan ilişkili olduğu daha önce bilinmeyen genleri de bir araya getiriyor ve onların koordineli bir şekilde çalışmasını sağlıyor. Bu organizasyonun, mutasyonların tek başına yapabileceğinden çok daha güçlü etkilerle tümörün agresifliğini artırdığı düşünülüyor. Laboratuvar deneylerinde bu 3D merkezlerin bozulması, birçok kanserle ilgili genin aktivitesinin düşmesine ve tümör benzeri yapıların oluşmasının engellenmesine yol açtı. Bu bulgu, glioblastoma tedavisinde DNA’nın sadece içerdiği kanserojen mutasyonlara değil, mekânsal düzenine de odaklanan yeni bir tedavi alanının kapılarını aralıyor.(1)

2- MDGI (FABP3) Proteini ve Lizozomal Dayanıklılık; Helsinki Üniversitesi bilim insanları tarafından yapılan araştırmalar, glioblastoma hücrelerinin hayatta kalmak için MDGI adlı bir proteine bağımlı olduğunu ortaya koydu. Aslında MDGI, hücrede atıkların parçalanmasında görevli olan lizozomların zarlarını sağlam tutmakla görevli, sağlıklı hücreler için gerekli ve faydalı bir proteindir. Ancak araştırmacılar, glioblastoma hücrelerinin agresif büyümeleri ve farklı metabolik ihtiyaçları nedeniyle, sağlıklı hücrelere kıyasla MDGI’ye veya onun sağladığı lizozomal bütünlüğe karşı aşırı derecede bağımlı hale geldiğini düşünmektedir. İşte bu bağımlılık farkı, MDGI’yi kanser tedavisinde potansiyel bir zayıf nokta haline getirir.

MDGI’nin işlevi kasıtlı olarak bozulduğunda, lizozomların zar yapısı zayıflar ve içerdikleri sindirici enzimler hücre içine sızar. Sonuç olarak, özellikle bu bozulmaya hassas olan tümör hücresi kendi kendini yok eden bir sürece girerek ölür. Bu mekanizma, glioblastoma hücreleri için kritik bir kırılganlık noktasıdır. Araştırmalar, antihistaminik bir ilaç olan clemastine’in MDGI’yi etkisiz hale getirebildiğini ve bu yolla tümör hücrelerini öldürebildiğini gösterdi. Laboratuvar ortamında ve fare modelleri üzerinde yapılan deneylerde clemastine, sağlıklı hücrelere belirgin zarar vermeden tümör büyümesini yavaşlatmış ve hayatta kalma süresini uzatmıştır. Bu gelişme, özellikle beyin-kan bariyerini geçebilen ve mevcut onaylı ilaçların glioblastoma tedavisinde yeniden kullanılabileceğini gösteren umut verici bir bulgudur.(2)

3- AVIL Onkogeni: Virginia Üniversitesi’nden araştırmacılar, glioblastoma hücrelerinde aşırı aktif olan AVIL adlı bir onkogeni tanımladı. Onkogenler, hücre bölünmesini kontrol eden genlerin bozulmuş ya da aşırı aktif hale gelmiş halleri olup, kanserin oluşumunda önemli rol oynar. AVIL geni glioblastoma hücrelerinde tümörün büyümesini teşvik ederken, normal beyin hücrelerinde oldukça düşük düzeyde bulunur. Laboratuvar deneylerinde AVIL geninin susturulması, tümör hücrelerinin ölümüne yol açarken, fare modellerinde tümör oluşumu tamamen engellenmiştir. Bu durum, AVIL’in hem güçlü bir tümör destekleyici hem de seçici bir tedavi hedefi olduğunu göstermektedir. Çünkü AVIL’e yönelik geliştirilecek terapötik yaklaşımlar, sağlıklı dokulara zarar vermeden yalnızca tümör hücrelerini hedef alabilecek potansiyele sahiptir.(3)

4- MDA-9/Syntenin Proteini ve Otophaji Mekanizması: Virginia Commonwealth Üniversitesi’nde yürütülen çalışmalar, glioblastoma kök hücrelerinin sağkalımında MDA-9/Syntenin adlı proteinin kilit bir rol oynadığını göstermektedir. Bu protein, hücrenin kendi kendini temizleme mekanizması olan otophajiyi düzenler. Normalde hücre sağlığı için koruyucu olan otophaji, glioblastoma kök hücrelerinde bu protein sayesinde tümör hücresine avantaj sağlar. MDA-9/Syntenin, otophaji sürecini destekleyerek tümör hücrelerinin stres ve tedaviye karşı direnç geliştirmesine yardımcı olur. Ancak bu protein baskılandığında, otophaji süreci hücre için toksik hale gelir ve bu durum hücrenin ölümüyle sonuçlanır. Bu nedenle, MDA-9/Syntenin’i hedef alan yaklaşımlar, özellikle tedaviye dirençli glioblastoma kök hücrelerini ortadan kaldırma potansiyeli taşıyan yeni bir terapi penceresi açmaktadır.(4)

5- PGD (Fosfoglukonat Dehidrojenaz) Enzimi ve Metabolik Bağımlılık: Son yıllarda yapılan araştırmalar, glioblastoma hücrelerinin enerji üretimi ve hızlı çoğalması için PGD (Fosfoglukonat Dehidrojenaz) adlı bir enzime bağımlı olduğunu ortaya koymuştur. PGD, hücrede nükleotid üretimi ve antioksidan savunmalar için gereken bileşenleri sağlayan pentoz fosfat yolunda görev alır. Bu yolun verimli çalışması, hızlı bölünen tümör hücreleri için yaşamsal önemdedir. Araştırmalarda PGD’yi hedef alan inhibitörlerin glioblastoma hücrelerini öldürdüğü, üstelik sağlıklı beyin hücrelerine zarar vermediği gözlemlenmiştir. Bu da PGD’yi oldukça seçici ve güvenli bir hedef haline getiriyor. Bu enzimi hedefleyen tedavilerin, tek başına ya da diğer tedavilerle kombinasyon halinde kullanılması, glioblastoma’nın metabolik bağımlılıklarından faydalanarak tümör büyümesini durdurabilir.(5)

Sonuç

Glioblastoma, tedavisi zor, çok katmanlı ve agresif bir kanser türü olmasına rağmen, son dönemde yapılan araştırmalar bu hastalığın birçok zayıf noktasının bulunduğunu göstermektedir. DNA organizasyonundan protein işlevlerine, genetik hedeflerden metabolik bağımlılıklara kadar çok sayıda alanda geliştirilecek yeni tedaviler, bu ölümcül tümörle mücadelede etkili olabilir. Her bir keşif, bilim insanlarının glioblastoma’yı daha derinlemesine anlamasına ve onu yenmek için stratejik yollar geliştirmesine olanak tanımaktadır. Gelecekte, bu farklı Aşil Topuklarını hedef alan kombine tedavi yaklaşımlarının umut verici sonuçlar doğurması beklenmektedir.

***

Glioblastoma multiforme (GBM)*: Beyinde başlayan kötü huylu (malign) bir tümör türüdür. Yani, glioblastoma spesifik bir türdür, beyin kanseri ise daha genel bir terimdir. Glioblastoma, beyin kanserinin bir alt kümesidir.

Aşil Topukları*: Bir kişinin, bir sistemin, bir planın veya herhangi bir şeyin en zayıf, en savunmasız veya hassas noktasını ifade eden deyimleşmiş bir sözdür.

Kaynaklar:

1. Three-dimensional regulatory hubs support oncogenic programs in glioblastoma
2. Vulnerability of invasive glioblastoma cells to lysosomal membrane destabilization
3. The discovery of AVIL as a bona fide oncogene in glioblastoma
4. MDA-9/Syntenin regulates protective autophagy in anoikis-resistant glioma stem cells
5. MDA-9/Syntenin regulates protective autophagy in anoikis-resistant glioma stem cells

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++

Diş kaybı veya hasarı, dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen ciddi bir sağlık sorunudur. Çürükler, kazalar veya diş eti hastalıkları gibi nedenlerle kaybettiğimiz dişlerin yerine koymak için günümüzde en yaygın kullanılan yöntemler dolgular, kronlar, köprüler ve implantlardır. Ancak bu çözümler, estetik ve fonksiyonu bir ölçüde geri kazandırsa da, hiçbir zaman kendi doğal dişimiz kadar ideal değildir. Yapay materyallerden yapıldıkları için doğal dişin canlılığına, kendini onarma yeteneğine ve çene kemiğiyle kusursuz bütünleşme potansiyeline sahip değillerdir. Dolgular aşınabilir, implantlar ise cerrahi gerektirir ve her zaman sorunsuz olmayabilir. Bu sınırlılıklar, bilim insanlarını on yıllardır, tıpkı doğal dişler gibi biyolojik olarak uyumlu, canlı ve kendini yenileyebilen alternatifler aramaya yöneltmiştir.

Doğadan İlham Alan Yenilenme

Bu arayışta en büyük ilham kaynağımız doğanın kendisi olmuştur. Düşünsenize, köpek balıkları, bazı sürüngenler ve zebra balıkları gibi canlılar hayatları boyunca defalarca yeni dişler çıkarabilir. Bu eşsiz yenilenme yeteneği, insan vücudunda da benzer mekanizmaları harekete geçirebileceğimiz fikrini güçlendiriyor. Bilim insanlarının temel hedefi de bu doğal yeteneği anlamak ve laboratuvar ortamında taklit ederek, kaybedilen dişlerin yerine kendi kendini onaran, canlı yapılar geliştirebilmek.

Laboratuvar Ortamında Diş Üretiminde Son Gelişme

İşte bu hedef doğrultusunda, laboratuvarda diş üretimi en umut verici yaklaşımlardan biri olarak öne çıkıyor. Son olarak King’s College London ve Imperial College London’dan araştırmacıların “ACS Macro Letters” dergisinde yayımladığı çalışma, bu alanda önemli bir eşiğin aşıldığını gösteriyor. Araştırmacılar, diş gelişiminin temelini oluşturan hücreler arasındaki kritik iletişimi kolaylaştıran yenilikçi bir biyomateryal geliştirmeyi başardılar.

Diş Gelişiminin Temelleri ve Karşılaşılan Zorluklar

İnsanlarda diş gelişimi, embriyonik dönemin erken aşamalarında başlayan son derece karmaşık ve düzenli bir biyolojik süreçtir. Bu süreç, iki ana hücre popülasyonunun etkileşimiyle gerçekleşir: dental epitel hücreleri ve dental mezenkimal hücreler. Bu hücreler, birbirlerine çeşitli biyokimyasal sinyaller (büyüme faktörleri, sinyal molekülleri vb.) göndererek iletişim kurar, göç eder, çoğalır ve farklılaşarak dişin farklı dokularını (mine, dentin, pulpa, sement) oluşturmak üzere organize olurlar. Bu hücresel etkileşimler ve sinyalleşme ağı, dişin şeklini, boyutunu ve nihai yapısını belirler.

Yetişkin insanlarda diş kaybı yaşandığında, bu embriyonik gelişim süreci doğal olarak yeniden başlamaz. Bunun temel nedenlerinden biri, diş gelişimini tetikleyen ve yönlendiren spesifik sinyalleşme yollarının yetişkinlikte aktif olmaması veya yeterince güçlü olmamasıdır. Bu nedenle, diş rejenerasyonu alanındaki araştırmalar, bu embriyonik sinyalleşme ortamını yapay olarak yeniden yaratmaya veya tetiklemeye odaklanmıştır.

Önceki laboratuvar çalışmaları, diş gelişiminde rol oynayan bazı sinyal moleküllerini hücrelere ekleyerek diş yapısı oluşumunu indüklemeye çalışmıştır. Ancak bu yaklaşımlarda karşılaşılan temel zorluklardan biri, sinyallerin hücrelere genellikle “şok” halinde, yani yüksek konsantrasyonlarda ve kısa sürede verilmesiydi. Oysa doğal diş gelişiminde sinyaller, zaman içinde belirli bir sıra ve yoğunlukta, kontrollü bir şekilde salınır. Bu doğal süreci taklit edememek, hücrelerin doğru şekilde organize olmasını ve fonksiyonel bir diş yapısı oluşturmasını engellemiştir.

Yenilikçi Hidrojel Yaklaşımı: Kontrollü Sinyal Salınımı

Londra’daki araştırmacıların bu son çalışmadaki temel yeniliği, diş gelişimi için gerekli sinyalleri kontrollü ve zamana yayılmış bir şekilde salabilen özel olarak tasarlanmış bir biyomateryal, yani bir hidrojel geliştirmeleridir. Hidrojeller, genellikle su bazlı, yumuşak ve esnek polimer ağlarıdır. Biyomedikal uygulamalarda hücreler için bir iskele görevi görmek veya ilaçları kontrollü bir şekilde salmak için kullanılırlar.

Bu araştırmada geliştirilen hidrojel, sadece hücreler için fiziksel bir destek sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda içine yüklenen diş gelişimini teşvik eden sinyal moleküllerini (örneğin, bone morphogenetic proteins – BMPs gibi) belirli bir süre boyunca yavaş ve sürekli bir hızda salabiliyor. Bu kontrollü salınım mekanizması, doğal diş gelişimindeki sinyalleşme dinamiklerini daha iyi taklit ediyor. Sinyallerin yavaş yavaş salınması, dental epitel ve mezenkimal hücrelerin birbirleriyle daha uzun süre ve daha etkili bir şekilde iletişim kurmasına, doğru sinyalleri doğru zamanda almasına ve diş yapısını oluşturmak üzere daha organize bir şekilde hareket etmesine olanak tanıyor.

Araştırmacılar, fare embriyolarından elde edilen dental epitel ve mezenkimal hücreleri bu yeni hidrojelin içine yerleştirdiler ve laboratuvar ortamında kültüre ettiler. Gözlemler, hidrojelin ve kontrollü sinyal salınımının varlığında, hücrelerin canlı kaldığını, çoğaldığını ve embriyonik diş gelişiminin ilk aşamalarına (diş tomurcuğu oluşumu gibi) benzer yapılar oluşturmaya başladığını gösterdi. Bu sonuçlar, geliştirilen hidrojelin hücreler arası iletişimi başarılı bir şekilde desteklediğini ve diş oluşumu sürecini başlatma potansiyeline sahip olduğunu doğrulamaktadır.

Uygulanan tekniğin ayrıntıları

Laboratuvarda diş hücresi büyütmek, onları tıpkı vücuttaki doğal ortamlarında gibi hissettirmekle başlar. Hücrelerin sadece hayatta kalması yetmez; bir araya gelip organize olmaları, bir yapı oluşturmaları için 3 boyutlu bir “yuvaya” veya “yapı iskelesine” ihtiyaçları vardır. Vücutta bu görevi doğal bir ağ olan Ekstraselüler Matris (ECM) üstlenir. Bilim insanları laboratuvarda bu doğal desteği taklit etmek için genellikle hidrojelleri, yani büyük kısmı su olan jel benzeri malzemeleri kullandılar.

Ancak herhangi bir jel yeterli değildir. Hücrelerin doğru şekilde davranması için bu jelin de doğru fiziksel özelliklere sahip olması gerekir, tıpkı doğal dokuların farklı sertliklerde olması gibi. Daha önceki denemelerde bu jellerin fiziksel özelliklerini hassas bir şekilde kontrol etmek zordu ve bu da hücrelerin organize olmasını engelliyordu.

İşte bu noktada Londra’daki araştırmacıların geliştirdiği yeni nesil jel devreye giriyor. Bu jel, vücutta bulunan jelatinden yola çıkılarak, “klik kimyası” adı verilen çok hassas ve hücrelere zarar vermeyen akıllı bir yöntemle özel olarak tasarlanmış. Bu “klik” yöntemi sayesinde bilim insanları, jelin sertliğini milimetrik ayarlarla değiştirebilme yeteneği kazandılar. Jelatin miktarını ve bağlayıcıları ayarlayarak, insan dokuları kadar yumuşak, farklı sertlikte jeller ürettiler.

Yumuşak Jel En Uygunu: Geliştirilen farklı sertliklerdeki jelleri test ettiklerinde çarpıcı bir sonuçla karşılaştılar: Diş hücreleri, yani diş yapısını oluşturması beklenen epitel ve mezenkimal hücreler, sadece en yumuşak jel formülasyonunda bir araya gelerek düzenli, minik diş taslağı yapıları (organoidleri) oluşturabildi. Daha sert jellerde ise hücreler dağınık ve düzensiz kaldı.

Bu bulgu, hücrelerin sadece kimyasal sinyallere değil, içinde bulundukları ortamın fiziksel sertliğine de ne kadar duyarlı olduğunu gösteriyor. Hücreler, çevrelerinin sertliğini hissediyor ve bu “mekanik his”, onların doğru şekilde hareket etmesini, birbirleriyle etkileşim kurmasını ve karmaşık 3 boyutlu dokular oluşturmasını etkiliyor. En yumuşak jel, diş gelişimindeki doğal ortamın yumuşaklığını en iyi taklit ederek, hücrelerin tıpkı vücutta olacağı gibi kendilerini düzenlemesine olanak sağlamış oldu.

Potansiyel Faydalar ve Klinik Uygulamalar

Laboratuvarda üretilen dişlerin gelecekte klinik kullanıma sunulması durumunda, mevcut tedavi yöntemlerine göre önemli avantajlar sunma potansiyeli bulunmaktadır.

• Biyolojik Uyumluluk: Hastanın kendi hücrelerinden üretilecekleri için, bu dişler vücut tarafından yabancı bir materyal olarak algılanmayacak ve reddedilme riski minimum düzeyde olacaktır.
• Doğal Entegrasyon: Laboratuvarda üretilen dişlerin, implantların aksine, çene kemiğiyle daha doğal bir şekilde entegre olması ve kemik dokusuyla birlikte büyümesi beklenmektedir. Bu, daha stabil ve uzun ömürlü bir çözüm sağlayabilir.
• Kendini Onarma Yeteneği: Doğal dişler gibi, laboratuvarda üretilen dişlerin de bir dereceye kadar kendini onarma yeteneğine sahip olması mümkündür. Bu, küçük hasarların veya aşınmaların kendi kendine tamir edilmesine olanak tanıyarak dişin ömrünü uzatabilir.
• Daha Az İnvaziv Tedavi: Özellikle büyük çürükler veya travma sonrası diş kayıplarında, dolgu veya implant yerine biyolojik bir dişin kullanılması daha az invaziv* bir tedavi seçeneği sunabilir.

Bu teknoloji, özellikle gelişimsel olarak diş eksikliği olan bireylerde veya büyük diş dokusu kaybı yaşayan hastalarda önemli bir tedavi alternatifi olabilir.

Geleceğe Yönelik Zorluklar ve İleri Adımlar

Bu araştırma umut verici olsa da, laboratuvarda tam fonksiyonel bir diş üretmek ve bunu insan ağzına başarılı bir şekilde nakletmek için hala önemli zorluklar bulunmaktadır. Şu anki çalışma, diş gelişiminin sadece erken aşamalarına odaklanmıştır. Tam boyutlu, mine, dentin, pulpa ve kök gibi tüm karmaşık doku katmanlarına sahip bir dişin laboratuvarda nasıl üretileceği sorusu hala araştırılmaktadır.

Bir diğer büyük zorluk, laboratuvar koşullarında elde edilen başarının insan ağzının karmaşık biyolojik ortamında nasıl tekrarlanabileceğidir. Ağız içi ortam, farklı hücre tipleri, bakteriler, tükürük ve çiğneme kuvvetleri gibi birçok faktörden etkilenir. Geliştirilen hidrojel ve hücre kombinasyonunun bu ortamda stabil kalması, enfeksiyon kapmaması ve doğru şekilde gelişmesi gerekmektedir.

Araştırmacılar, gelecekte bu teknolojiyi klinik kullanıma taşımak için farklı stratejiler değerlendirmektedirler. Bir yaklaşım, diş gelişiminin erken aşamasındaki hücreleri ve hidrojeli doğrudan kaybedilen dişin olduğu bölgeye naklederek dişin ağız içinde doğal olarak büyümesini sağlamaktır. Diğer bir yaklaşım ise, tam teşekküllü bir dişi laboratuvarda tamamen ürettikten sonra cerrahi olarak nakletmektir. Her iki yaklaşım da, materyalin biyolojik güvenliği, hücrelerin canlılığı, dişin doğru pozisyonda ve çene kemiğiyle uyumlu bir şekilde büyümesi gibi konularda kapsamlı araştırmalar, hayvan deneyleri ve nihayetinde insanlarda klinik denemeler gerektirecektir.

Ayrıca, bu teknolojinin ticarileştirilmesi ve geniş kitlelere ulaşılabilir hale gelmesi için üretim süreçlerinin ölçeklendirilmesi ve maliyet etkinliğinin sağlanması da önemli zorluklardır.

Sonuç

Laboratuvarda diş üretimi, diş hekimliği alanında devrim yaratma potansiyeli taşıyan heyecan verici bir araştırma alanıdır. King’s College London ve Imperial College London’dan araştırmacıların geliştirdiği, hücreler arası iletişimi kontrollü bir şekilde destekleyen yeni hidrojel materyali, bu alandaki en son ve önemli gelişmelerden biridir. Bu çalışma, doğal diş gelişimindeki karmaşık sinyalleşme süreçlerini laboratuvar ortamında taklit etmenin mümkün olduğunu göstermiştir.

Her ne kadar tam fonksiyonel bir biyolojik dişin klinik kullanıma sunulması için hala kat edilmesi gereken uzun bir yol olsa da, bu tür yenilikçi yaklaşımlar, gelecekte dolgu ve implantlara biyolojik olarak üstün alternatifler sunabileceğimizin sinyallerini vermektedir. Bu alandaki araştırmaların ilerlemesiyle, diş kaybı yaşayan bireyler için daha doğal, dayanıklı ve kendini yenileyebilen tedavi seçenekleri gerçeğe dönüşebilir. Bilim insanlarının bu konudaki çalışmaları, diş sağlığı ve yaşam kalitesini önemli ölçüde iyileştirme potansiyeli taşımaktadır.

İnvaziv tedavi*: Vücuda cerrahi veya girişimsel yolla yapılan müdahaleli tedavidir.

---

Benzer konularda hazırlanmış diğer makaleler

• Körlük tedavisinde yeni bilimsel gelişmeler
• Körlük ve kök hücre tedavisi
• Şeker hastaları için yeni bir umut: Yağ hücrelerinden insülin üreten beta Hücreleri üretildi
• Şeker hastaları için yeni bir umut: Mide hücrelerinden insülin üretildi
• CRISPR/Cas9 teknolojisi ile cilt hücreleri kök hücrelerine dönüştürüldü

---

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++

Kaynaklar:

Generating Tooth Organoids Using Defined Bioorthogonally Cross Linked Hydrogels

Körlük Tedavisinde Yeni Bir Umut Kapısı Aralanıyor

Görme kaybı, uzun yıllardır milyonlarca insanın yaşam kalitesini etkileyen büyük bir sorun. Özellikle insanların gözlerinde, hasar gören sinir hücrelerinin kendini yenileyememesi, bu sorunu daha da karmaşık hale getiriyor.

Retinitis pigmentosa ve glokom gibi dejeneratif retina hastalıkları söz konusu olduğunda, dünya çapında yüz milyonlarca insan bu durumlardan etkileniyor. Ne yazık ki, bu hastalıklarda bir kez görme kaybı yaşandıktan sonra, genellikle geri dönüşü olmuyor. Bu nedenle, bu tür hastalıklar için etkili tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi hayati önem taşıyor.

Oysa doğada bazı canlılar var ki, bu konuda bizden çok daha iyiler. Örneğin zebra balıklarının gözlerindeki hücreler kendini yenileyebiliyor. İşte bilim insanları yıllardır bu farkın nedenini anlamaya çalışıyor.

Gözlerimiz Neden Kendini Yenileyemiyor? Müller Glia Hücrelerinin Rolü

Normalde, gözümüzdeki önemli destek hücreleri olan Müller glia (MG) hücreleri, retina dokusu hasar gördüğünde kendini onarma ve yenileme yeteneği oldukça sınırlıdır. Bu yenileme yeteneği, özellikle kertenkeleler ve semenderler gibi sürüngenler ile amfibiler ve Zebra Balığı gibi canlılarda oldukça iyidir. Bu canlılarda Müller glia hücreleri, hasara yanıt olarak adeta bir kök hücre gibi davranarak yeni retina hücreleri üretebilir ve görme fonksiyonunun geri kazanılmasına yardımcı olurlar.

Ancak ne yazık ki, biz insanlarda ve diğer memelilerde bu etkileyici yenilenme yeteneği büyük ölçüde baskılanmıştır.

Yenilenmenin Önündeki Engel: Prox1 Proteini

Bu baskılamanın ardındaki temel nedenlerden biri olarak “prospero homeobox protein 1” (Prox1) adı verilen bir protein öne çıkmaktadır.

Daha açık anlatmak gerekirse, retina hasar gördüğünde, ona destek olan Müller glia hücrelerinin içine Prox1 adlı bir protein giriyor. Araştırmalar, bu proteinin Müller glia hücreleri tarafından üretilmediğini, aksine çevredeki sinir hücrelerinden onlara geçtiğini gösteriyor. Bu geçiş, hücreler arasında bir tür aktarım yoluyla oluyor. Prox1 proteini bu hücrelerin içine girdiğinde, onların kendini yenileme yeteneğini adeta “frenliyor”. Yani, Prox1 var olduğu sürece, bu hücreler hasarı onaramıyor ya da yeni retina hücreleri üretemiyor.

Bu nedenle, retinanın zamanla hasar gördüğü ya da hücre kaybının yaşandığı dejeneratif göz hastalıklarında (örneğin retinitis pigmentosa veya makula dejenerasyonu), Müller glia hücrelerinin yenilenme kapasitesinin yetersiz olması, kaybedilen görme yetisini geri kazanmayı oldukça zorlaştırır.

Çığır Açan Tedavi Yaklaşımı: Prox1’i Bloke Etmek

Yapılan yeni araştırmalar ve geliştirilmekte olan tedavi yaklaşımları, işte tam olarak bu engeli ortadan kaldırmayı hedefliyor. Bunun için, Prox1’i nötralize eden özel bir antikor geliştirildi. Bu antikor, adeno-asosye virüs (AAV) vektörleri aracılığıyla retina içine enjekte edildi. Sonuçlar, Prox1 transferinin engellenmesinin, MG hücrelerinin yeniden programlanarak retina progenitör hücrelerine dönüşmesini sağladığını ve bu hücrelerin yeni retina nöronları üretme kapasitesini artırdığını gösterdi.

Fare Modellerinde Başarı: Uzun Süreli Yenilenme Gözlemlendi

Bu çalışma, ilk olarak fare modelleri üzerinde başarıyla uygulanmış ve retina rejenerasyonunun önündeki engellerden biri olan Prox1 proteininin Müller glia (MG) hücrelerine geçişinin engellenmesiyle, bu hücrelerin yeniden programlanabildiği gösterilmiştir. Prox1 bloke edildiğinde, MG hücreleri retina progenitör hücrelerine dönüşerek yeni retina sinir hücreleri üretebilmektedir. Dahası, Prox1’in bloke edilmesinin etkilerinin altı ay ve daha uzun süre devam ettiği gösterilmiştir. Bu, memelilerde şimdiye kadar gözlemlenen ilk başarılı ve uzun süreli nöral retina rejenerasyonu örneği olarak dikkat çekmekte ve bu alandaki araştırmalara büyük bir ivme kazandırmaktadır.

Araştırma, memeli göz hücrelerinin neden doğal yollarla yenilenemediğine dair temel biyolojik bir mekanizmayı açığa çıkararak, gözde kendi kendini iyileştirme potansiyelinin kapısını aralamaktadır. Elde edilen bulgular, retina dejenerasyonuna bağlı görme kaybını tedavi etmeye yönelik yenilikçi ve etkili bir yaklaşımın temelini oluşturmakta, aynı zamanda bu stratejinin insanlar üzerinde de işe yarayabileceğine dair güçlü bir umut sunmaktadır. Eğer bu yöntem biraz daha geliştirilip insana uyarlanabilirse, gelecekte retina dejeneratif hastalıklarının etkilerini azaltmak ve hatta kaybedilen görme fonksiyonlarını geri kazandırmak mümkün olabilir.

Gelecek Perspektifleri ve Klinik Çalışmalar

Her ne kadar bu bulgular heyecan verici olsa da, yöntemin insanlar üzerinde ne ölçüde güvenli ve etkili olacağını belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Klinik çalışmalar ve uzun dönemli gözlemler, tedavi stratejisinin uygulanabilirliğini ve kalıcılığını ortaya koyacaktır. Araştırmacılar, en iyimser senaryoya göre klinik deneylerin 2028 yılı civarında başlayabileceğini öngörmektedir. Bu gerçekleşirse, görme kaybı yaşayan milyonlarca insan için çığır açıcı bir gelişme olabilir.

Bu çalışma, göz hasarının nasıl onarılabileceğine dair yürütülen diğer araştırmalarla da bağlantılı. Lazerlerle retina hücrelerini aktive etmekten, göze yeni kök hücreler nakletmeye kadar birçok farklı yaklaşım üzerinde duruluyor. Göz bilimindeki bu çok yönlü çabalar, görme kaybının üstesinden gelmek için farklı yolların keşfedildiğini gösteriyor.

Ayrıca, dünya nüfusunun giderek yaşlandığını da unutmamak gerekiyor. Bu bulgular, yaşlılıkta iyi bir yaşam kalitesini sürdürmek için önemli sonuçlar doğurabilir. İlerleyen yaşlarda ortaya çıkabilecek görme kayıplarının önlenmesi veya tedavi edilmesi, insanların yaşam konforunu korumaya yardımcı olabilir.

Korea Advanced Institute of Science and Technology (KAIST)’ten biyolog Eun Jung Lee, “Amacımız, şu anda uygun tedavi seçenekleri olmayan ve körlük riski taşıyan hastalar için bir çözüm sunmaktır,” diyor. Bu sözler, araştırmanın arkasındaki motivasyonu ve insan sağlığına olan potansiyel katkısını açıkça ortaya koyuyor.

Sonuç: Büyük Bir Adım, Büyük Bir Umut

Bu araştırma gerçekten heyecan verici. Uzun zamandır bilim insanları, neden insan gözlerinin kendini onaramadığını merak ediyordu. Çünkü bazı canlılar, örneğin zebra balıkları, gözlerinde oluşan hasarı kendi başlarına iyileştirebiliyor. Bu çalışmada, insanlarda bu iyileşme sürecini durduran Prox1 adlı bir proteinin rolü ortaya çıkarılmış.

Daha da güzeli, bu proteini engellemenin etkisi kısa süreli değil, aylarca sürebiliyor. Yani belki de ileride sadece bir kez uygulanacak bir tedaviyle uzun süreli bir görme iyileşmesi sağlamak mümkün olacak. Bu da sürekli iğne, ilaç ya da ameliyatlarla uğraşmak zorunda kalmadan, hastaların hayatını ciddi şekilde kolaylaştırabilir.

Tabii şunu unutmamak gerek: Fareler üzerinde işe yarayan bir yöntem, insanlarda da aynı şekilde çalışacak diye bir garanti yok. İnsan gözünün yapısı biraz daha farklı. Bu yüzden, bu yöntemin insanlar için güvenli ve etkili olup olmadığını anlamak için zaman ve daha fazla araştırma gerekiyor.

Araştırmacılar 2028 gibi klinik deneylere başlanabileceğini düşünüyor. Eğer her şey planlandığı gibi giderse, bu tedavi görme kaybı yaşayan milyonlarca kişi için yepyeni bir umut olabilir. Göz hastalıklarına karşı doğanın kendi iyileştirme mekanizmasını yeniden harekete geçirmek gerçekten büyük bir adım. Umarız çalışmalar başarıyla sonuçlanır ve bu yenilik, ihtiyacı olan herkese ulaşabilir.

---

Benzer konuda hazırlanmış diğer yazılar

• Körlük ve kök hücre tedavisi
• Biyonik göz
• Retina körlüğüne çare olabilecek yeni bir kimyasal madde bulundu
• Diyabete bağlı görme bozukluğu tedavisinde umut
• Yapay kornea: Korneadan kaynaklanan körlüğe son.
• Körlük ve kök hücre tedavisi

---

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++

Kaynak

Human retinal ganglion cell neurons generated by synchronous BMP inhibition and transcription factor mediated reprogramming

“Kadın” ve “Erkek” Arasındaki Çizgiler Bulanıklaşıyor: Biyolojik Cinsiyetin Şaşırtıcı Gerçekleri

Cinsiyet konusu, hepimizin çok iyi bildiğini sandığı ancak bilimsel olarak derinlemesine incelendiğinde oldukça şaşırtıcı ve karmaşık olduğu anlaşılan bir konudur. Biyolojik cinsiyet denildiğinde ‘erkek’ ve ‘kadın’ kavramları zihnimizde net çizgilerle belirir. Ancak bilim insanları bunun aslında çok daha karmaşık bir konu olduğunu söylüyor. Hatta ‘Cinsiyet karışıktır’ (Sex is messy) diyerek bu durumu vurguluyorlar. Gelin, bu konuyu biraz daha detaylı ele alalım.”

Biyolojik Cinsiyet: Göründüğünden Daha Karmaşık

Çocukken, insanların ya erkek ya da kadın olduğu öğretilir. Genellikle bu ayrım, dış görünüşe veya sahip olunan üreme organlarına göre yapılır. Bilim de uzun süre bu ikili (binary) sınıflandırmayı temel aldı. Ancak genetik, gelişim ve tıp alanındaki ilerlemeler gösterdi ki, biyolojik cinsiyet yalnızca tek bir faktöre bağlı değildir; aksine oldukça karmaşık ve çok yönlü bir yapıya sahiptir.

Bir insanın biyolojik cinsiyetini sadece kromozomlarına (kadınlar için XX, erkekler için XY) ya da üreme hücrelerine, yani erkeklerde sperme, kadınlarda yumurtaya bakarak belirlemek mümkün değildir. Çünkü ‘erkek’ ya da ‘kadın’ olarak gördüğümüz fiziksel özellikler; genetik yapı, hormon düzeyleri ve anne karnından ergenliğe kadar süren bedensel gelişimin karmaşık bir etkileşimi sonucunda oluşur.

Bu konuda Kansas Eyalet Üniversitesi’nden evrimsel biyolog Sam Sharpe şöyle diyor. “Cinsiyet çok yönlü bir özelliktir; bazı bileşenleri doğumda mevcuttur, bazıları ise ergenlik döneminde gelişir ve bu bileşenlerin her biri varyasyon gösterir.” Yani herkesin cinsiyet gelişimi aynı şekilde ilerlemiyor.“

Biyolojik Cinsiyet: Basit Bir Tanımdan Çok Daha Fazlası

Biyolojik cinsiyet konusu uzun süre oldukça dar bir tanıma dayanıyordu. Resmi kurumlar, örneğin ABD’deki Sağlık ve İnsan Hizmetleri Bakanlığı (HHS) bu tanımı biraz değiştirerek, cinsiyeti yalnızca üreme hücrelerinin boyutuna göre sınıflandırıyordu: Büyük üreme hücresi (yumurta) üretenler kadın, küçük üreme hücresi (sperm) üretenler erkek olarak kabul ediliyordu. Bu yaklaşım zamanla resmi belgelerde de yer aldı. Ancak bilim insanları bu tanımın yetersiz olduğunu fark ederek itiraz ettiler. Çünkü biyolojik gerçeklik, yalnızca üreme hücreleriyle sınırlı değildi. Zira milyonlarca insan, tamamen doğal biyolojik farklılıkları nedeniyle bu dar sınıflandırmaya uymuyordu. İsviçreli çocuk endokrinologu Anna Biason-Lauber, bir insanın yalnızca ‘üreyip üreyememesi’ temelinde tanımlanmasının son derece sınırlayıcı ve yanlış bir yaklaşım olduğunu vurguluyor. Peki, hiç gameti olmayan insanlar bu tanımda nasıl yer bulacak? Bu dar yaklaşım onların biyolojik gerçekliğini yok sayıyor. Oysa kimlik belirleme ve temel hizmetlere erişim gibi önemli konularda kullanılacak bir tanım, tüm biyolojik çeşitliliği göz önünde bulundurmak zorunda.

Sperm ve Yumurtanın Boyutu Neredeyse Tek Fark

Evet, üreme hücreleri (gametler) iki farklı boyutta: Yumurta sperme göre gerçekten çok büyük. New York Şehir Üniversitesi’nden moleküler evrimsel biyolog Nathan Lents, doğanın gerçek bir ikili (binary), yani sadece iki durumdan oluşan şeye en çok yaklaştığı noktanın bu olduğunu söylüyor. Yani ya büyük ya da küçük gamet üretirsiniz. Ancak bilim insanları, cinsiyetin sadece üreme hücrelerinin boyutundan ibaret olmadığını yineliyor. Lents, biyolojinin genellikle bu kadar net, ikili bir şekilde işlemediğini belirtiyor.

Özellikler Bir Yelpaze Gibidir, İki Keskin Uç Değil

Bilim insanları diyor ki, “erkeksi” ya da “kadınsı” diye düşündüğümüz çoğu fiziksel veya biyolojik özellik (boy uzunluğu, kas miktarı, metabolizma hızı gibi) aslında katı iki kategoriye girmez. Bunlar bir spektrum (geniş bir yelpaze, kesintisiz bir geçiş) üzerinde dağılır. Evet, kadınlar ve erkekler arasında ortalamalar farklıdır (erkekler ortalama daha uzun gibi), ama bu ortalamalar iki keskin uç oluşturmaz. Ortada büyük bir örtüşme alanı vardır.

Bir düşünün, çevrenizde ortalama bir erkekten daha uzun birçok kadın veya ortalama bir kadından daha kaslı birçok erkek görebilirsiniz. Bu tamamen normal biyolojik çeşitlilik.

Cinsiyeti sadece gametlere indirgemek, günlük hayatımızı ve sosyal etkileşimlerimizi etkileyen diğer tüm bu önemli biyolojik özellikleri görmezden gelmek demektir. Bilim insanları cinsiyeti katı bir ikiliye indirgemenin, gerçek yaşam biçimimize pek uymadığını belirtiyorlar.

Cinsiyet Gelişimi Döllenmeyle Birlikte Hemen Başlamaz

İlginç bir bilgi daha: Cinsiyet, sperm ve yumurtanın birleştiği döllenme anında sihirli bir şekilde sabitlenmez. Döllenmiş bir yumurta tek bir hücre olduğu için gamet üretemez.

Aslında, cinsiyet gelişimi anne karnında, döllenmeden haftalar sonra başlar. Gebeliğin yaklaşık altıncı haftasında, ileride gonad (ya yumurtalık ya da testise dönüşecek olan bez) olacak hücreler belirir. Ve ilginçtir ki, Biason-Lauber’ın dediği gibi, bu hücreler birkaç hafta boyunca “kesinlikle ayırt edilemez” durumdadır. Yani başlangıçta hem erkek hem de dişi yönünde gelişme potansiyeline sahiptirler.

Not: Eskiden, embriyoların doğal olarak dişi geliştiği ve sadece erkek olmak için özel bir sinyale (örneğin Y kromozomundaki SRY geni gibi) ihtiyaç duyduğu düşünülüyordu. Yani dişi gelişim pasif bir ‘varsayılan’ durum olarak görülüyordu. Ancak son bilimsel araştırmalar bu anlayışı değiştirmiştir. Artık biliyoruz ki, dişi gelişim de en az erkek gelişim kadar aktif bir süreçtir. Bir embriyonun dişi olabilmesi için, potansiyel olarak erkek üreme sistemine dönüşebilecek yapıları (kanalları veya hücre gruplarını) aktif olarak baskılaması veya ortadan kaldırması ve aynı zamanda dişi üreme sistemini oluşturacak yapıları aktif olarak inşa etmesi gerekmektedir. Dolayısıyla, dişi olmak sadece bir sinyalin yokluğu değil, kendi içinde karmaşık ve aktif adımlar gerektiren bir gelişim programıdır.

Gebeliğin yaklaşık sekizinci haftası civarında, gelişim halindeki testislerdeki hücreler testosteron hormonu salgılamaya başlar. Bu hormon, penis ve skrotum (testis torbası) gibi erkek üreme organlarının doğru şekilde gelişmesi için hayati önem taşır. Ancak bu fetal dönemde henüz sperm üretimi başlamaz. Fetal testosteron üretimi gebeliğin yaklaşık 20. haftasından sonra azalır ve ergenliğe kadar düşük seviyede kalır. Sperm üretimi, testosteron seviyelerinin ergenlikte tekrar belirgin şekilde yükselmesiyle tetiklenir ve başlar.

Dişi fetüslerde ise yumurtalıklar (overler) gebelik sırasında önemli miktarda cinsiyet hormonu üretmez. Rahim, fallop tüpleri ve vajina gibi dişi üreme organları, hormonal bir etki olmadan kendi başına doğru şekilde gelişir. Kız bebekler, hayatları boyunca sahip olacakları tüm yumurta hücreleriyle doğarlar; ancak bu hücreler, ergenliğe kadar olgunlaşmamış (askıda/pasif) durumda bekler ve ergenlikteki hormonal değişimlerle birlikte olgunlaşarak serbest bırakılmaya hazır hale gelir.

Özetle, cinsiyetin üreme potansiyeli açısından gelişimi, anne karnında başlayan ve her iki cinsiyette de ergenlikteki hormonal değişimlerle tamamlanarak üreme yeteneğinin kazanıldığı karmaşık bir süreçtir.

Cinsiyet Kromozomları: İsimleri Kadar Basit Değil

Cinsiyet gelişimindeki karmaşık süreçler, temel olarak X ve Y kromozomları olarak adlandırılan iki özel kromozom tarafından kısmen yönetilir. Ancak, “cinsiyet kromozomları” isimlendirmesi biraz yanıltıcı olabilir. Bunun nedeni, bu kromozomların sadece cinsiyetle ilgili genleri değil, vücudumuzun diğer pek çok hayati fonksiyonu için gerekli yüzlerce geni de taşıyor olmasıdır. Örneğin, X kromozomu kanın pıhtılaşması, renkli görme ve beyin gelişimi gibi farklı işlevlerle ilgili genler barındırırken; çok daha küçük olan Y kromozomu erkek gelişimine ek olarak bağışıklık sistemi, kalp sağlığı ve hatta bazı kanser türleriyle ilişkili genleri de içerir. Genel olarak kadınlarda iki X (XX), erkeklerde ise bir X ve bir Y (XY) kromozomu bulunur. Ancak bu temel kuralın çok sayıda istisnası ve varyasyonu mevcuttur; bu da cinsiyet gelişiminin sadece kromozom çiftinden ibaret olmadığını göstermektedir.

İnterseks Olmak: Biyolojik Çeşitliliğin Görünür Hali

Yapılan araştırmalar, dünya genelinde milyonlarca insanın interseks olduğunu vurguluyor. İnterseks, doğuştan gelen ve cinsel gelişimdeki çeşitli farklılıkları ifade eden genel bir biyolojik terimdir. Bu farklılıklar nedeniyle interseks kişiler, tipik “erkek” veya “kadın” biyolojik tanımlarına tam olarak uymayabilirler. İnterseks olmak, insan biyolojik çeşitliliğinin doğal bir parçasıdır ve sanılanın aksine nadir bir durum değildir. Yine yapılan araştırmalar, interseks olmanın, nüfusun yaklaşık %1.7’sini etkilediğini, yani doğal olarak kızıl saçlı olmak kadar yaygın olduğunu belirtiyor.

Peki bu varyasyonlar nasıl oluyor? İşte birkaç örnek:

• Turner Sendromu (Monozomi X olarak da bilinir): Bu durumda, bir kadın normaldeki iki X kromozomu yerine yalnızca bir X kromozomuna sahiptir (X0). Bu kişilerde genellikle yumurta (gamet) üretimi olmaz ve yumurtalıkların yerinde “streak gonad” denilen işlevsel olmayan bir doku bulunur. Rahimleri olsa da, gamet üretimi olmaması nedeniyle kişinin cinsiyet kategorizasyonu dar tanımlara göre karmaşıklaşabilir. Turner sendromu nadir değildir; her 2000-2500 kız bebeğinden birinde görülür.
• Klinefelter Sendromu: Her 650 erkek bebeğinden yaklaşık birini etkiler. Bu durumda, bir erkekte normaldeki bir X ve bir Y kromozomuna ek olarak fazladan bir veya daha fazla X kromozomu bulunur (en yaygını XXY’dir). Bu kişiler genellikle testis ve penise sahip olsalar da, genellikle sperm üretmezler. Sperm üretimi olmaması, dar tanımlara göre “erkek” kategorisine tam uyumu tartışmalı hale getirebilir.
• SRY Geni Varyasyonları: Y kromozomunda bulunan SRY geni, erkek gelişimi için çok önemli bir “anahtar” gendir, ancak tek belirleyici değildir. Bazen, kromozomlar bölünürken SRY geni Y kromozomundan kopup başka bir kromozoma (bazen X kromozomuna) geçebilir veya gen düzgün çalışmayabilir. Bu tür varyasyonlar, kişinin genetik (kromozomal) cinsiyetinin fiziksel gelişimiyle farklılık göstermesine yol açabilir. Örneğin, genetik olarak XX kromozomuna sahip bir kişi SRY genini taşıyorsa erkek özellikler geliştirebilir. Tersine, XY kromozomuna sahip bir kişi SRY geni düzgün çalışmıyorsa veya gelişimi etkileyen başka genetik farklılıkları varsa dişi olarak gelişebilir (ve genellikle gamet üretmeyebilir).
• Androjen Duyarsızlığı Sendromu (AIS): XY kromozomlarına sahip bazı kişilerde, vücutlarının androjen (testosteron gibi erkeklik hormonları) sinyallerine düzgün yanıt vermesini engelleyen genetik bir durum vardır. Genetik olarak erkek (XY) olsalar da, vücutları dış görünüş ve genellikle iç yapı olarak dişi yönde gelişir. Bu kişilerin bazen karın boşluğunda testisleri olabilir (yani potansiyel olarak gamet üretebilirleri), ancak vücutları dişi olarak gelişim gösterir.

Yukarıda ele alınan örnekler ve benzeri biyolojik farklılıklar (interseks varyasyonları), cinsiyetin sadece kromozom yapısı (XX/XY) veya üreme hücresi (gamet) üretme yeteneği gibi tek başına yeterli olmayan faktörlerle dar bir şekilde tanımlanamayacağının açık bir göstergesidir.

İnterseks,Yaygındır Bir Durumdur ve Tanımların Önemi

Biyolojik cinsiyetin bu kadar karmaşık olduğunu anlamak, sadece bilimsel bir gerçeklik değil, aynı zamanda önemli toplumsal sonuçları olan bir konudur. Cinsiyeti dar ve bilimsel gerçekliği tam yansıtmayan tanımlarla sınırlamak, interseks bireylerin kimliklerinin göz ardı edilmesine, toplumsal dışlanmaya ve en önemlisi sağlık hizmetlerine erişimde ciddi zorluklar yaşamasına yol açabilir. Örneğin, bazı interseks bireylere erken yaşta, cinsel organlarının dış görünüşünü tipik cinsiyet kategorilerine uydurmak amacıyla potansiyel olarak gereksiz cerrahi müdahaleler yapılabilmekte ve bu kişilerin sağlıklarını yönetmek için sık sık özel hormon tedavileri gerekebilmektedir. InterAct gibi kuruluşlar ve uzmanlar, katı ikili cinsiyet tanımlarının intersek bireylerin ihtiyaç duyduğu kapsayıcı sağlık hizmetlerine erişimi engellemesinden endişe duymaktadır. Ayrıca unutmamak gerekir ki, cinsiyet hormonları (testosteron, östrojen vb.) yalnızca üreme fonksiyonlarıyla ilgili değil, kemik sağlığından cilt durumuna, ergenlikteki boy uzamasından kemik yoğunluğunun korunmasına kadar genel vücut sağlığımız ve gelişimimiz üzerinde de çok önemli roller oynar.

Cinsiyeti sadece tek bir kritere, örneğin yalnızca kromozomlara veya yalnızca gamet (üreme hücresi) üretme yeteneğine göre tanımlamaya çalışmak kaçınılmaz olarak kafa karışıklığı yaratır ve eksik kalır.

Sonuç olarak, biyoloji bize açıkça göstermektedir ki, biyolojik cinsiyet ve toplumsal cinsiyet (gender) dediğimiz kavramlar, katı ve siyah-beyaz kategoriler değildir. İnsan biyolojisi, kutuplardan ziyade zengin ve geniş bir yelpazeye sahiptir. Bu çeşitliliği anlamak, kabul etmek ve kucaklamak; hem bilimsel doğruluk açısından zorunluluktur hem de tüm insanların kimliklerinin tanınması, saygı görmesi ve ihtiyaç duyduğu kapsayıcı bakıma erişebilmesi açısından hayati önem taşımaktadır.

---

Benzer konularda hazırlanmış diğer makaleler

• Eşcinsellikle ilgili iki mutasyon keşfedildi
• Kromozomal bozukluklar ve cinsiyet belirsizliği
• Genetik el falı / Parmak uzunluğu ne anlama geliyor ?
• Eşcinsellik doğuştan mı?..
• Erkekte parmak uzunluğu ile hastalıklar ve penis uzunluğu arasındaki ilişki.
• İktidarsızlığa sebep olan genetik bir mutasyon keşfedildi
• https://saltuerk.wordpress.com/2022/11/11/orgazm-nedir-ve-orgazm-sirasinda-neler-oluyor/

---

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++

Kaynaklar:

• Exploring uncharted territory: A case report on de la Chapelle syndrome presenting as male subfertility
• Ovotesticular Disorder of Sex Development: An Unusual Presentation
• A Novel Sex Chromosome Mosaicism 45,X/45,Y/46,XY/46,YY/47,XYY Causing Ambiguous Genitalia
• The Y chromosome: a blueprint for men’s health?

Unutmayın!!! Genç Yaşta İçilen Her Kadeh, Gelecekte Prostat Riskinizi Artırabilir

Prostat kanseri, erkeklerde en sık görülen kanser türlerinden biridir. Özellikle ileri yaşlardaki erkekleri etkileyen bu hastalık, erken teşhis edildiğinde genellikle tedavi edilebilir olsa da, bazı türleri daha hızlı büyüyebilir ve vücudun diğer bölgelerine yayılabilir. İşte bu daha agresif, yani “yüksek dereceli” prostat kanseri türleri, hem teşhis hem de tedavi açısından daha zorlayıcıdır.

Prostat kanserine yol açan risk faktörleri üzerine pek çok araştırma yapılmıştır. Yaş ve aile öyküsü gibi bilinen risk faktörlerinin yanı sıra, yaşam tarzı faktörlerinin etkisi de merak edilmektedir. Alkol tüketimi, genel sağlık ve birçok kanser türü (ağız, boğaz, yemek borusu, karaciğer vb.) için bilinen bir risk faktörü olmasına rağmen, prostat kanseri ile ilişkisi konusunda bilim dünyasında tam bir fikir birliği oluşmamıştır. Bazı araştırmalar bir bağlantı bulurken, bazıları bulamamıştır.

Peki, bu çelişkili sonuçların nedeni ne olabilir? Belki de sadece güncel alkol tüketimine bakmak yerine, hayatın farklı dönemlerindeki, özellikle de vücudun hızla geliştiği gençlik yıllarındaki alkol maruziyetine odaklanmak daha doğru bir yaklaşımdır. İşte bu makale tam da bu soruyu sormaktadır: Hayatın erken dönemlerinde düzenli veya yoğun alkol almak, ileriki yaşlarda yüksek dereceli prostat kanseri geliştirme riskini etkiliyor mu?

Çalışmanın Tasarımı ve Katılımcılar

Bu çalışma, “gözlemsel” bir araştırmadır. Yani araştırmacılar belirli bir gruba müdahale etmeden, o grubun özelliklerini ve yaşam tarzlarını (burada alkol tüketimi) gözlemleyerek, bir hastalıkla (prostat kanseri) arasındaki olası ilişkiyi incelemişlerdir.

Araştırmaya, ABD’de bulunan Durham Veterans Affairs Medical Center’da 2007-2018 yılları arasında prostat biyopsisi yapılan 650 erkek katılmıştır. Katılımcıların yaşları 49 ile 89 arasında değişmekteydi ve araştırmanın önemli bir yanı, farklı ırklardan (katılımcıların %53’ü beyaz olmayan) bireyleri içermesidir, bu da sonuçların daha geniş bir popülasyona uygulanabilirliği açısından önemlidir. Bu erkeklerin daha önce prostat kanseri teşhisi almamış olmaları ve çalışmaya katılmayı kabul etmeleri gerekiyordu.

Veri Toplama Yöntemleri

Araştırmacılar, katılımcılara kapsamlı bir anket uygulamışlardır. Bu ankette demografik bilgilerin (yaş, ırk vb.) yanı sıra tıbbi geçmiş ve yaşam tarzı alışkanlıkları hakkında sorular yer alıyordu. Alkol tüketimi ile ilgili kısımda ise, katılımcılardan hayatlarının her on yıllık dönemi için (örneğin, 15-19 yaş, 20-29 yaş, 30-39 yaş, 40-49 yaş) haftada ortalama kaç standart alkollü içki tükettiklerini hatırlayıp belirtmeleri istenmiştir. (Standart içki genellikle bir kutu bira, bir kadeh şarap veya bir ölçü sert içkiye denk gelir).

Tüm katılımcılara prostat biyopsisi yapılmıştır. Biyopsi sonuçları, prostat kanseri olup olmadığını ve varsa kanserin derecesini (Gleason skoru veya Grade Group* adı verilen bir sistemle belirlenir) ortaya koymuştur. Çalışmada özellikle “yüksek dereceli” prostat kanseri (Grade Group 3-5) odak noktası olmuştur, çünkü bunlar daha agresif tümörlerdir.

Araştırmacılar, katılımcıların yaşa özel ve hayat boyu toplam alkol tüketimi miktarlarını hesaplayarak, bu bilgileri biyopsi sonuçlarındaki prostat kanseri teşhisi ve derecesi ile istatistiksel yöntemler kullanarak karşılaştırmışlardır. Farklı risk faktörlerini (yaş, ırk, aile öyküsü, sigara kullanımı gibi) göz önünde bulundurarak, sadece alkolün etkisini izole etmeye çalışmışlardır.

Temel Bulgular: Erken Yaş ve Yüksek Dereceli Risk

Araştırmadan elde edilen bulgular oldukça dikkat çekicidir ve önceki çalışmalardaki belirsizlikleri bir ölçüde gidermeye yardımcı olmuştur. İşte ana sonuçlar ve bazı bilimsel veriler:

1- Genç Yaşta Yoğun Alkol Tüketimi ve Yüksek Dereceli Kanser: Araştırmanın en önemli bulgusu, genç yaşlarda haftada daha fazla alkol tüketen erkeklerde, ileriki yaşlarda yüksek dereceli prostat kanseri teşhisi alma olasılığının anlamlı ölçüde yüksek olmasıdır.

• Özellikle 15-19 yaşları arasında haftada en az 7 alkollü içki tüketen erkeklerde, hiç alkol almayanlara kıyasla yüksek dereceli prostat kanseri teşhisi alma olasılığı 3.21 kat daha yüksek bulunmuştur (Olasılık Oranı – OR = 3.21). Bu bulgu istatistiksel olarak anlamlıdır (p-değeri < 0.05), yani bu sonucun tesadüf eseri elde edilmiş olma olasılığı düşüktür.
• Benzer şekilde, 20-29, 30-39 ve 40-49 yaş on yıllık dönemlerinde de haftada en az 7 içki tüketenlerde yüksek dereceli prostat kanseri riski artmıştır. Bu yaş grupları için olasılık oranları sırasıyla yaklaşık 3.14, 3.09 ve 3.64 olarak bulunmuştur. Bu oranlar da istatistiksel olarak anlamlıdır.

2- Hayat Boyu Toplam Alkol Tüketimi: Sadece belirli bir dönemdeki yoğun tüketim değil, hayat boyu toplamda daha fazla alkol tüketen erkeklerde de yüksek dereceli prostat kanseri riski artmıştır. Hayat boyu en çok alkol tüketen gruptaki erkeklerde, en az tüketen gruba göre yüksek dereceli prostat kanseri teşhisi alma olasılığı yaklaşık 3.20 kat daha yüksek saptanmıştır.

3- Güncel Alkol Tüketimi: Araştırmanın yapıldığı sıradaki (biyopsi öncesi) mevcut alkol tüketimi düzeyi ile yüksek dereceli prostat kanseri teşhisi arasında ise anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Bu, riskin daha çok geçmişteki veya kümülatif (birikmiş) maruziyetle ilişkili olabileceğini düşündürmektedir.

4- Genel Prostat Kanseri Riskine Etkisi: İlginç bir şekilde, erken yaşta yoğun alkol tüketiminin genel prostat kanseri teşhisi (hem düşük hem yüksek dereceli) ile anlamlı bir ilişkisi bulunmamıştır. İlişki daha çok kanserin derecesi (ne kadar agresif olduğu) ile ortaya çıkmıştır.

Sonuçların Yorumlanması ve Çalışmanın Sınırlılıkları

Bu çalışma, alkolün prostat kanseriyle ilişkisi hakkında bildiklerimize yeni bilgiler ekliyor. Araştırmanın sonuçları, özellikle genç yaşlarda ve genel olarak hayat boyunca çok içilen alkolün, ileride ortaya çıkabilecek daha tehlikeli prostat kanseri türlerine yakalanma riskini artırabileceğini gösteriyor.”

Peki alkol tüketimi erken yaşlar neden bu kadar önemli olabilir ?. Araştırmacılar, prostat bezinin ergenlik döneminde hızla büyüdüğünü ve bu gelişimsel süreç sırasında kanserojen etkilere karşı daha savunmasız olabileceğini öne sürüyorlar. Alkol ve metabolitleri bu kritik dönemde prostat dokusuna zarar vererek, ileriki yıllarda kanser gelişimine zemin hazırlayabilir.

Ancak her bilimsel çalışmada olduğu gibi, bu araştırmanın da bazı sınırlılıkları (yani tam olarak kesin sonuçlar çıkarmamızı zorlaştıran yönleri) vardır:

1. Geçmişteki Alışkanlıkları Hatırlama Zorluğu: Çalışmada erkeklerden yıllar önce ne kadar alkol içtiklerini hatırlamaları istendi. İnsanların geçmişteki alışkanlıklarını tam olarak doğru hatırlaması her zaman kolay olmayabilir. Bu da verilen bilgilerin biraz yanıltıcı olma ihtimalini doğurur.
2. Gençken İçmek mi, Hayat Boyu İçmek mi?: Araştırmada, genç yaşlarda (örneğin 15-19 arası) çok alkol içen erkeklerin, genellikle hayatları boyunca da daha fazla alkol tüketme eğiliminde olduğu görüldü. Bu durum, yüksek riskin sadece genç yaşta başlamaktan mı kaynaklandığını, yoksa hayat boyu süren toplam alkol miktarından mı olduğunu tam olarak ayırmayı zorlaştırıyor.
3. Herkese Uygun Olmayabilir: Çalışmaya sadece prostat biyopsisi yapılan erkekler katılmıştır. Bu kişiler genel sağlıklı erkek popülasyonundan farklı özelliklere sahip olabilir (belki zaten bir risk nedeniyle biyopsi yapılıyordu). Bu yüzden, bu çalışmanın sonuçlarının tüm erkekler için birebir geçerli olup olmadığını söylerken dikkatli olmak gerekir.
4. Alkol Dışındaki Başka Etkenler: Araştırmacılar yaş, sigara gibi bilinen diğer risk faktörlerini hesaba katmaya çalışsalar da, alkol tüketimiyle birlikte görülen başka yaşam tarzı faktörleri (beslenme, egzersiz gibi) veya genetik özelliklerin de prostat kanseri riskini etkilemiş olma ihtimali tamamen ortadan kalkmaz. Belki alkol içenlerin hayatındaki başka bir şey de riski artırmıştır.

Sonuç

Bu çalışmanın bulguları, prostat kanseri riskini azaltma stratejileri açısından alkol tüketimine, özellikle de hayatın erken dönemlerindeki alışkanlıklara dikkat çekmektedir. Dünya Kanser Araştırma Fonu gibi kuruluşlar zaten kanserden korunma için alkolden kaçınılmasını önermektedir. Bu makale, alkolün prostat kanseri riskindeki rolü hakkında daha net bir resim sunmakta ve özellikle yüksek dereceli, agresif kanser türleri üzerindeki potansiyel etkisini vurgulamaktadır.

Gençlerin ve yetişkinlerin alkol tüketimi konusunda bilinçlendirilmesi ve özellikle erken yaşlarda aşırı tüketimden kaçınılması gerektiği mesajını desteklemektedir. Elbette, bu tek bir çalışmanın sonucudur ve daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Ancak elde edilen güçlü bağlantı (3 kattan fazla artan risk olasılığı gibi veriler), alkolün prostat sağlığı üzerindeki potansiyel olumsuz etkilerinin göz ardı edilmemesi gerektiğini göstermektedir.

Prostat kanseri riski taşıyan veya bu konuda endişeleri olan kişilerin alkol tüketimi konusunda doktorlarına danışmaları en doğrusudur. Bu tür bilimsel çalışmalar, risk faktörlerini daha iyi anlamamıza ve potansiyel olarak daha etkili önleme stratejileri geliştirmemize yardımcı olmaktadır.

***

Gleason skoru veya Grade Group*: Gleason skoru veya Grade Group, prostat kanseri teşhisi konulduğunda kullanılan ve kanserin ne kadar agresif olduğunu, yani ne kadar hızlı büyüme ve yayılma eğiliminde olduğunu belirten derecelendirme sistemleridir. Bir patolog, biyopsi ile alınan prostat dokusunu mikroskop altında inceleyerek kanser hücrelerinin normal hücre yapısından ne kadar uzaklaştığına bakar ve bu düzensizlik derecesine göre puanlar verir.

Gleason skoru genellikle 6 ile 10 arasında bir sayıdır (iki farklı hücre yapısı puanının toplamı), Grade Group ise daha yeni ve basitleştirilmiş bir sistem olup 1’den 5’e kadar numaralandırılır. Her iki sistemde de sayının yüksek olması, kanserin daha agresif olduğu ve daha yakından takip veya daha yoğun tedavi gerektirebileceği anlamına gelir; bu derecelendirme, doktorların en uygun tedavi planını belirlemesine yardımcı olan önemli bir bilgidir.

---

Benzer konularda hazırlanmış diğer makaleler

• Alkolizm genetik bir hastalıktır
• Alkol bağımlılığına genetik yatkınlık
• Alkolün kas gelişimi ve hormon dengesine olumsuz etkisi
• Alkol, beynin esnek düşünmesini engelliyor

---

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++

Kaynak

Early-Life Alcohol Intake and High-Grade Prostate Cancer: Results from an Equal-Access, Racially Diverse Biopsy Cohort

Alkollü içeceklerin beyin sağlığına zarar verdiği bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Az miktarda bile olsa alkol beyne çeşitli şekillerde zarar verebilir. Yakın zamanda yapılan iki araştırma bu zararı farklı yönlerden gösteriyor: Bir otopsi çalışması haftada sekiz veya daha fazla içki içmenin beyinde belirgin hasara yol açtığını buldu, geniş çaplı bir görüntüleme çalışması ise günde sadece bir içki* kadar az alkolün bile beyin hacmini küçültebileceğini ortaya koydu.

1. Araştırma: Ağır Alkol Tüketimi ve Beyin Hasarları

Neurology dergisinde yayımlanan bir çalışma, haftada sekiz veya daha fazla içki tüketiminin beyinde hyalin arteriyoskleroz riskini artırdığını göstermiştir. Bu durum, kan akışını zorlaştırarak beyin dokusuna zarar verir ve hafıza problemleriyle ilişkilendirilir.

Çalışmanın Detayları

Sao Paulo Üniversitesi’nden Dr. Alberto Justo liderliğindeki araştırmada, 75 yaşındaki 1.781 kişinin beyin otopsi sonuçları incelendi. Katılımcılar alkol tüketim seviyelerine göre dört gruba ayrıldı: hiç içmeyenler, orta içenler, ağır içenler ve eskiden ağır içenler.

Alkol Tüketimi ve Vasküler Riskler

Araştırma, ağır içicilerde vasküler beyin lezyonu riskinin hiç içmeyenlere kıyasla %133 daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca, tau yumakları (Alzheimer biyobelirteci) gelişme riski ağır içicilerde %41 daha fazladır.

Eskiden Ağır İçiciler Üzerindeki Etkiler

Eskiden ağır içenlerin, vücutlarına kıyasla daha düşük beyin kütlesine sahip oldukları ve bilişsel yeteneklerinde daha fazla bozulma yaşadıkları tespit edilmiştir. Bu grup, hiç içmeyenlere kıyasla 13 yıl daha erken ölmektedir.

Sonuç ve Öneriler

Araştırmacılar, ağır içiciliğin uzun vadeli beyin sağlığı üzerinde ciddi etkileri olduğunu ve önleyici halk sağlığı tedbirlerinin önem taşıdığını vurgulamaktadır.

2. Araştırma: Daha Fazla Alkol, Daha Az Beyin: Günde Sadece Bir İçkiden Başlayan İlişki

Alkol Tüketimi ve Beynimiz

Nature Communications dergisinde yayımlanan yeni bir bilimsel çalışma, alkol tüketiminin beynimiz üzerindeki etkileri hakkında önemli bilgiler sunuyor. Daha önce bu konuda bazı belirsizlikler vardı, ancak bu büyük çalışma sayesinde resim biraz daha netleşti.

Araştırma Nasıl Yapıldı?

Pennsylvania Üniversitesi’nden bir grup bilim insanı, bu araştırmayı gerçekleştirdi. Çalışma, Birleşik Krallık Biyobankası adı verilen devasa bir veri tabanından yararlandı. Bu veri tabanında, yaşları orta ve ileri düzeyde olan yarım milyondan fazla İngiliz yetişkinin hem genetik bilgileri hem de sağlık bilgileri bulunuyor. Araştırmacılar özellikle bu kişilerden 36.000’den fazlasının beyin MR (manyetik rezonans) görüntülerini incelediler.

Beyin Hacmi İncelendi

Araştırmacılar, MR görüntülerini kullanarak katılımcıların beynindeki farklı bölgelerin hacmini hesapladılar. Beynimizin iki ana kısmı vardır: Gri madde* (düşünme ve bilgi işleme gibi görevleri yapar) ve Beyaz madde* (beynin farklı bölgeleri arasındaki iletişimi sağlar). Çalışma, hem gri madde hem de beyaz madde hacmindeki değişikliklere odaklandı.

Şaşırtıcı Sonuç: Az Miktarda Alkol Bile Beyni Etkiliyor

Araştırmanın en dikkat çekici bulgusu şuydu: Hafif veya orta düzeyde alkol tüketiminin bile beyin hacminde azalmayla ilişkili olduğu görüldü. Daha da önemlisi, bu ilişkinin günde ortalama bir alkol biriminden (yaklaşık yarım bira veya küçük bir kadeh şarap gibi düşünülebilir) daha düşük bir tüketim seviyesinde başladığı tespit edildi. Yani çok az miktarda alkol bile beyin üzerinde bir etkiye sahip olabiliyor.

Tüketim Arttıkça Etki Büyüyor

Araştırma, alkol tüketimi arttıkça beyin hacmindeki azalmanın da arttığını gösterdi. Günde sadece bir içkiden iki içkiye veya iki içkiden üç içkiye çıkmak, beyin hacminde belirgin düşüşlerle ilişkiliydi. Bu etki, alkol tüketimi arttıkça daha da kötüleşiyor gibi görünüyor.

Bu Bulgular Mevcut Önerilerle Çelişiyor Mu?

Evet, çalışma sonuçları birçok ülkenin sağlık kuruluşları tarafından belirlenen “güvenli” alkol tüketimi sınırlarıyla çelişiyor gibi görünüyor. Örneğin, bazı kuruluşlar kadınlar için günde bir içkiye kadar, erkekler için ise bunun iki katına kadar alkol tüketimini “güvenli” olarak önerebiliyor. Ancak bu araştırma, beyin hacmindeki azalmanın bu önerilen miktarlardan daha düşük seviyelerde başladığını ortaya koydu.

Daha Önce Ne Biliyorduk?

Daha önceki araştırmalar, çok fazla alkol içmenin beyne zarar verdiğini zaten göstermişti. Ancak orta düzeyde alkol tüketiminin etkisi tam olarak bilinmiyordu, hatta bazı eski çalışmalar hafif içiciliğin yaşlılarda beyin için faydalı olabileceğini bile öne sürmüştü. Bu yeni ve kapsamlı çalışma, küçük etkileri bile tespit etme gücüne sahip olduğu için daha önce gözden kaçan ince bağlantıları ortaya çıkardı.

Araştırmacılar Başka Faktörleri de Dikkate Aldı

Bilim insanları, sonuçlarının sadece alkolden kaynaklandığından emin olmak için yaş, boy, cinsiyet, sigara içme durumu, sosyal ve ekonomik durum, genetik yapı ve yaşanılan bölge gibi beyin sağlığını etkileyebilecek diğer birçok faktörü de hesaplamalarına dahil ettiler. Ayrıca beyin hacmi ölçümlerini kişilerin genel kafa boyutuna göre ayarladılar.

Beyin Küçülmesi Yaşlanmaya Benziyor

Araştırmacılar, alkol tüketimiyle ilişkili beyin hacmi azalmalarını normal yaşlanmayla meydana gelen değişimlerle karşılaştırdılar. Modelleme sonuçlarına göre, her gün fazladan içilen her bir alkol birimi, beyinde daha fazla yaşlanma etkisi yaratıyor gibi duruyor. Örneğin, hiç içmeyen biriyle günde bir içki içen biri arasındaki fark, beyinde yaklaşık yarım yıllık yaşlanmaya denk geliyor. Ancak hiç içmeyen biriyle günde dört içki içen biri arasındaki farkın, 10 yıldan fazla yaşlanmaya eşdeğer olabileceği hesaplandı.

Sırada Ne Var?

Araştırmacılar, bu büyük veri setlerini kullanarak alkolle ilgili başka sorulara da yanıt aramayı planlıyorlar. Örneğin, hafta içi hiç içmeyip sadece hafta sonu toplu miktarda içmenin (binge drinking), her gün az miktarda içmekten daha mı kötü olduğunu araştırmayı düşünüyorlar. Ayrıca, alkolün beyin üzerindeki etkisinin gerçekten bir “neden-sonuç” ilişkisi olup olmadığını daha kesin olarak belirlemeyi hedefliyorlar.

Sonuç Olarak: Ne Anlamalıyız?

Araştırmacılar, bu çalışmanın sadece alkol tüketimi ile beyin hacmi arasındaki bir “ilişkiyi” gösterdiğini, doğrudan “neden olduğunu kanıtlamadığını” belirtiyorlar. Ancak bulgular, ne kadar alkol tükettiğimiz konusunda hepimizi bir kez daha düşünmeye teşvik edebilir. Özellikle, günde fazladan bir içkinin, daha önceki içkilerden daha fazla olumsuz etkiye sahip olabileceğine dair işaretler var. Bu da, akşam içilen son bir içkiden vazgeçmenin beyin sağlığı açısından önemli bir fark yaratabileceği anlamına gelebilir. Kısacası, bu çalışma, alkol tüketimini azaltmanın en çok fayda sağlayacak kişilerin, zaten en çok içen kişiler olabileceğini vurguluyor.

Alkolün Beyin Üzerindeki Etkisi: İki Çalışmanın Ortak Mesajı

İki farklı bilimsel çalışma, alkolün beyin sağlığı için risk oluşturduğunu gösteriyor.

• Bir çalışma, aşırı alkol tüketiminin beyinde hücresel hasara ve damar sorunlarına yol açarak beyin dokusu kaybına ve düşünme yeteneğinde bozulmaya neden olduğunu buldu. Geçmişte çok içenlerde bile bu etkiler görülüyor.
• Diğer büyük bir çalışma ise, çok az miktarda alkol tüketiminin bile (günde yarım biradan az) beyin hacminde azalmayla ilişkili olduğunu ve bu azalmanın alkol miktarı arttıkça daha da belirginleştiğini ortaya koydu. Bu, “güvenli” sanılan alkol limitlerinin bile beyne zarar verebileceği anlamına geliyor.

Genel Sonuç: Bu çalışmalar, alkolün miktar arttıkça beyne daha çok zarar verdiğini ve hem belirgin hasarlara hem de genel küçülmeye neden olabildiğini gösteriyor. Bulgular henüz kesin neden-sonuç ilişkisi kurmasa da, beyin sağlığını korumak için alkol tüketimini azaltmanın, hatta hiç içmemenin önemli olduğunu vurguluyor.

Bir içki*: Farklı içkilerdeki “bir içki birimi” miktarı alkol oranlarına (ABV – Alcohol by Volume) ve servis büyüklüklerine göre değişiklik gösterir:

• Bira: Yaklaşık 330 ml’lik küçük bir kutu veya şişe bira (ortalama %4-5 alkol oranı ile) bir içki birimine denk gelebilir.
• Şarap: Yaklaşık 125-150 ml’lik bir kadeh şarap (ortalama %12-14 alkol oranı ile) bir içki birimidir.
• Sert İçkiler (Rakı, Votka, Cin, Viski vb.): Yaklaşık 25 ml veya 45 ml’lik tek bir shot (genellikle %40 ve üzeri alkol oranı ile) bir içki birimine karşılık gelir. (Servis büyüklüğü ülkeye ve mekana göre değişebilir).

Bu birim standardizasyonu, sağlık otoriteleri tarafından güvenli alkol tüketimi limitlerini belirlemek ve toplumu alkolün zararları konusunda bilgilendirmek amacıyla kullanılır. Bir kişinin tükettiği toplam alkol miktarı, içtiği içki birimi sayısı toplanarak hesaplanabilir.

Gri madde ve Beyaz madde*: Kısacası, gri madde bilgiyi işleyen ve kararlar alan merkezken, beyaz madde bu bilgiyi beyin içinde ve beyin ile vücut arasında taşıyan kablo ağıdır. Her iki doku türü de beynin sağlıklı çalışması için hayati öneme sahiptir.

---

Benzer konularda hazırlanmış diğer makaleler

• Alkolizm genetik bir hastalıktır
• Alkol bağımlılığına genetik yatkınlık
• Alkolün kas gelişimi ve hormon dengesine olumsuz etkisi
• Alkol, beynin esnek düşünmesini engelliyor

---

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++

Kaynak

• https://www.neurology.org/doi/10.1212/WNL.0000000000213555
• https://www.nature.com/articles/s41467-022-28735-5

Omega-3 yağ asitleri genellikle sağlıklı olarak bilinir. Ancak yeni bir bilimsel çalışma, bu faydalarının ötesine geçerek gençleştirici etkileri olabileceğini gösteriyor. Çalışmaya göre, balık veya ceviz gibi besinlerde bulunan doymamış Omega-3 yağ asitleri sadece hastalıklara karşı koruma sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda vücudumuzun yaşlanma sürecini de yavaşlatıyor. Bu durum, DNA üzerindeki küçük değişiklikler ve buna bağlı olarak genlerin çalışma şeklindeki farklılıklar aracılığıyla ölçülebiliyor. D vitamini ve düzenli egzersiz ise bu gençleştirici etkiyi daha da güçlendiriyor.

Omega-3 Yağ Asitleri: Tanımı ve Önemi

Omega-3 yağ asitleri, özellikle balık, ceviz, tohumlar ve bu besinlerin yağlarında bol miktarda bulunur. Bu çoklu doymamış yağ asitleri vücudumuz için hayati öneme sahiptir. Hücre zarlarının yapımı, kan yağlarının ve kanın pıhtılaşmasının kontrolü ve beyin gelişimi gibi birçok önemli süreçte rol oynarlar. Ayrıca, iltihap ve ağrıyı azaltıcı etkileri vardır ve damar sağlığı için faydalıdırlar.

Yaşlanma ve Beslenme İlişkisine Dair Önceki Bulgular

Hayvanlar üzerinde yapılan deneyler ve küçük çaplı insan çalışmaları, D vitamini ve Omega-3 yağ asitlerinin yaşlanmayı yavaşlatabileceğini ve bir tür “gençleşme etkisi” yaratabileceğini düşündürmüştü. Ancak bu bulguların gerçekten insanlar için de geçerli olup olmadığı ve bu besin maddelerinin yaşlanma sürecindeki rollerinin ne kadar önemli olduğu tam olarak bilinmiyordu.

Araştırmanın Metodolojisi: DNA Üzerindeki Etkiler İncelendi

Zürih Üniversitesi’nden Heike Bischoff-Ferrari liderliğindeki araştırmacılar, bu sorulara yanıt aramak amacıyla İsviçre’de yaşayan 70 yaş üstü 777 sağlıklı katılımcıyla üç yıl süren bir klinik çalışma gerçekleştirdi. Katılımcılar plasebo, 2000 birim D vitamini takviyesi veya bir gram Omega-3 içeren yağ asidi takviyesi aldı. Bazı katılımcılar haftada üç kez 30 dakikalık bir ev egzersiz programına (SHEP)* katıldı. Sekiz farklı grupta bu önlemlerin tekli veya kombinasyonları uygulandı. Araştırmacılar, kan örnekleri aracılığıyla katılımcıların DNA’sındaki epigenetik metilasyon örüntülerindeki değişimleri inceledi. Bu kimyasal bağlantılar, genlerin aktivitesini düzenleyerek sağlık ve biyolojik yaş üzerinde önemli bir rol oynar.

Omega-3 Takviyesinin Biyolojik Yaşlanmaya Etkisi

Çalışma sonuçları, Omega-3 yağ asidi takviyesi alan katılımcılarda incelenen dört epigenetik saatten üçünün daha yavaş ilerlediğini gösterdi. Plasebo grubuna kıyasla, bu katılımcıların epigenetik yaşı üç yıllık çalışma sonunda yaklaşık üç ila dört ay daha genç bulundu. Bu etkinin cinsiyet, yaş ve vücut kitle indeksinden bağımsız olduğu belirlendi. Bu bulgular, Omega-3 yağ asitlerinin genetik yapıdaki yaşa bağlı değişiklikleri yavaşlatabileceğine işaret ediyor.

D Vitamini ve Egzersizin Rolü

Araştırmacılar, tek başına uygulanan D vitamini takviyesi ve egzersizin (SHEP) incelenen epigenetik saatlerde belirgin bir değişikliğe yol açmadığını gözlemledi. Ancak, Omega-3 takviyesine ek olarak D vitamini alan ve/veya egzersiz yapan katılımcılarda gençleşme etkisinin daha belirgin olduğu görüldü. Bu grupta, bir epigenetik saat sadece Omega-3 alımına göre bile daha yavaş çalıştı.

Takviye Yerine Sağlıklı Beslenme Tercih Edilmeli

Sonuç olarak, Omega-3 ve D vitamini açısından zengin bir beslenme ve düzenli egzersiz gibi üç yaşam tarzı faktörünün birlikte biyolojik yaşlanmayı yavaşlatabileceği düşünülüyor. Ancak uzmanlar, bireysel ihtiyaçları kontrol etmeden yüksek dozda Omega-3 yağ asitleri ve vitamin takviyeleri almamak konusunda uyarıyorlar. Çünkü bazı çalışmalar, yüksek dozda Omega-3 yağ asitlerinin kalp ritim bozukluklarını tetikleyebileceğine işaret ediyor. Ayrıca, birçok vitaminin aşırı dozda alınması faydadan çok zarar verebilir.

Araştırmacılar bu bulgularından yola çıkarak, tek tek yaşam tarzı faktörlerinin sağlık üzerindeki etkilerinin sadece toplanmakla kalmayıp, aynı zamanda birbirini güçlendirdiğini de belirtiyorlar. Beslenme yoluyla hem Omega-3 hem de D vitamini alan ve düzenli olarak egzersiz yapan kişiler, bu iki maddeyi sadece takviye olarak almaktan daha büyük bir etki elde edebilirler.

Yaşlanmayı Yavaşlatan Mekanizma Henüz Açıklanmadı

Omega-3 yağ asitleri ve diğer faktörlerin hangi organlar ve metabolik süreçler aracılığıyla epigenetik saatleri yavaşlattığı henüz net olarak bilinmiyor. Ancak araştırmacılar, altta yatan mekanizmaların birbiriyle bağlantılı olduğundan şüpheleniyorlar. Bu mekanizmaların daha detaylı araştırılması gerekiyor. Ayrıca, bu bulguların diğer ülkelerdeki insanlar için de geçerli olup olmadığı da incelenmeli. Çünkü araştırma ekibi, İsviçreli katılımcıların dünya genelindeki 70 yaş üstü tüm insanları temsil etmediğini vurguluyor.

(SHEP)*: Simple Home Exercise Program (SHEP), basit ev egzersiz programı anlamına gelir. Genellikle yaşlı yetişkinler için tasarlanmış, kolayca uygulanabilen ve herhangi bir özel ekipman gerektirmeyen bir egzersiz türüdür. SHEP, kas gücünü, dengeyi ve genel fiziksel işlevi geliştirmeyi hedefler.

Kaynak: https://www.nature.com/articles/s43587-024-00793-y

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++

Alzheimer hastalığı, dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen, belleği ve düşünme yeteneklerini yavaş yavaş alıp götüren zorlu bir yolculuk. Bu hastalık, sadece hastayı değil, tüm aileyi derinden etkileyen, günlük yaşamı kökten değiştiren bir süreç. Alzheimer hastalığı ilk olarak 1906 yılında Alman psikiyatrist ve patolog Alois Alzheimer tarafından tanımlanmış, beynin belirli bölgelerindeki anormal protein birikimleri (plaklar ve yumaklar) ile ilişkilendirilmiştir. Yıllardır bilim insanları, bu yıkıcı hastalığın nedenlerini anlamak ve ona karşı etkili bir silah geliştirmek için aralıksız çalışıyor. Geçmişte yapılan araştırmalar, hastalığın altında yatan karmaşık biyolojik süreçleri aydınlatmaya odaklanmış, tanı yöntemlerinde ilerlemeler kaydedilmiş ve belirtileri yönetmeye yönelik ilk ilaç tedavileri geliştirilmiştir. Son gelişmeler, bu mücadelede yeni bir sayfa açıyor: Avrupa’da onaylanan ilk antikor bazlı Alzheimer ilacı, Lecanemab.

AB Komisyonu Lecanemab’ı onayladı

15 Nisan 2025 tarihinde Avrupa Komisyonu’ndan gelen bir haber, Alzheimer camiasında heyecan yarattı. Komisyon, Lecanemab adlı bir ilacın, Alzheimer hastalığının erken evresindeki hastaların tedavisinde kullanılmasına koşullu onay verdiğini duyurdu. Bu onay, Avrupa Birliği’nde hastalığın altında yatan mekanizmaları hedef alan ilk antikor tedavisi olması açısından büyük önem taşıyor. Daha önce Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere gibi ülkelerde onay alan Lecanemab, Biogen ve Eisai firmaları tarafından geliştirildi ve “Leqembi” adıyla piyasaya sunulacak.

Lecanemab Nasıl Çalışıyor

Şu ana kadar Alzheimer tedavisinde kullanılan ilaçlar genellikle hastalığın belirtilerini hafifletmeye yönelikti. Yani, hastalığın kendisini değil, onun yarattığı sonuçları hedef alıyorlardı. Bu semptomatik tedaviler, hastalığın ilerlemesini durduramasa da, hastaların yaşam kalitesini belirli bir süre artırmaya yardımcı olmuştur. Ancak Alzheimer’ın temelinde yatan asıl sorun, beyinde amiloid-beta ve tau adı verilen proteinlerin anormal birikimi ve bu birikimin beyin hücrelerine verdiği zarar. Lecanemab ve benzeri yeni nesil ilaçlar işte tam da bu noktada devreye giriyor.

Lecanemab, beyinde biriken amiloid-beta proteinlerinin henüz tam olarak plağa dönüşmemiş, protofibril adı verilen daha küçük ve zehirli formlarına özel olarak bağlanıyor. Bir antikor gibi davranarak bu zararlı proteinleri işaretliyor ve vücudun kendi temizleme mekanizmalarının onları beyinden uzaklaştırmasına yardımcı oluyor. Bu sayede, amiloid birikiminin yavaşlatılması ve dolayısıyla hastalığın ilerlemesinin frenlenmesi amaçlanıyor.

Mucize mi, Umut mu?

Klinik çalışmalardan elde edilen sonuçlar umut verici olsa da, Lecanemab’ın bir “mucize” olmadığını net bir şekilde ortaya koyuyor. İlaç, Alzheimer hastalığını tamamen iyileştirmiyor veya durdurmuyor. Ancak, özellikle hastalığın erken aşamasında kullanıldığında, bilişsel ve fonksiyonel gerilemeyi yaklaşık yüzde 30 oranında yavaşlattığı görüldü. Bu, Demans Değerlendirme Ölçeği (ADAS-Cog) gibi testlerdeki düşüş hızının azalması anlamına geliyor. Uzmanlar bu yavaşlamanın, hastalara yaklaşık altı ay kadar ek “kaliteli” zaman kazandırabileceğini belirtiyor.

Bu altı ay, kulağa çok uzun gelmeyebilir, ancak hastalığın erken evresindeki bir hasta için büyük fark yaratabilir. Günlük işlerini daha uzun süre bağımsız yapabilmek, sevdikleriyle daha uzun süre anlamlı iletişim kurabilmek, yaşam kalitesini doğrudan etkileyen unsurlardır. Bu nedenle nörologlar, hastalığın ilerleyişindeki her yavaşlamanın kıymetli olduğunu vurguluyor. Ancak unutmamak gerekir ki, ilaç halihazırda oluşmuş beyin hasarını geri döndüremez.

Lecanemab, Her Alzheimer Hastasına uygulanabilir mi

Lecanemab ile ilgili bilinmesi gereken en önemli sınırlamalardan biri budur. Bu ilaç, her Alzheimer hastası için uygun değil. Onay, oldukça dar bir hasta grubunu kapsıyor. Lecanemab tedavisinden faydalanabilmek için hastaların belirli kriterlere uyması gerekiyor.

1. Beyinde Amiloid Plaklarının Birikmiş olmalı: Tedavinin temel mekanizması amiloidi hedef aldığı için, hastanın beyninde bu proteinin birikmiş olduğunun görüntüleme yöntemleri (PET taraması gibi) ile doğrulanması gerekiyor.
2. Hastalık Erken Evrede olmalı: Lecanemab, ancak semptomların yeni başladığı, bilişsel bozuklukların hafif olduğu “erken semptomatik evre” veya “hafif demans” aşamasındaki hastalarda etkili. Hastalık ilerlemişse, ilaçtan fayda görme ihtimali çok düşüktür. Bu evredeki hastalar genellikle günlük yaşam aktivitelerini hala büyük ölçüde bağımsız olarak sürdürebilir durumdadır.
3. Genetik Uygunluk, ApoE4 geni varyantsız olmalı: ApoE4 geni, Alzheimer riskini artıran bir gen varyantıdır. İki kopya ApoE4 geni taşıyan hastalarda Lecanemab’ın beyin ödemi ve kanaması gibi ciddi yan etki riski belirgin şekilde daha yüksektir. Bu nedenle, Lecanemab tedavisi genellikle ApoE4 geninin bir veya hiç kopyasını taşımayan hastalara öneriliyor. Almanya’daki Alzheimer hastalarının yaklaşık %80’i bu gruba girse de, genel Alzheimer popülasyonu içinde bu ilacı alabileceklerin oranı hala küçük bir dilimi oluşturuyor.

Bu sıkı kriterler nedeniyle, ne yazık ki Alzheimer hastalarının büyük çoğunluğu şu an için Lecanemab tedavisinden yararlanamayacak.

Bilgi: Genetik araştırmalar, Alzheimer hastalığının gelişiminde ApoE4’ün yanı sıra APP (amiloid prekürsör protein), PSEN1 (presenilin 1) ve PSEN2 (presenilin 2) gibi genlerdeki nadir mutasyonların erken başlangıçlı ailesel Alzheimer hastalığına neden olabileceğini göstermiştir. Ayrıca ABCA7, CLU, CR1, PICALM, PLD3, TREM2 ve SORL1 gibi genlerdeki varyantların da geç başlangıçlı Alzheimer riskini etkilediği bulunmuştur. Bu genetik bulgular, hastalığın farklı moleküler yollarla ilişkili olduğunu ve kişiye özel tedavi yaklaşımlarının gelecekteki önemini vurgulamaktadır.

Tedavinin Uygulanması ve Olası Zorluklar

Lecanemab tedavisi, iki haftada bir damar yoluyla (infüzyon) uygulanıyor. Bu, hastaların düzenli olarak bir sağlık kuruluşuna gitmesini gerektiriyor. Tedavi süresince, özellikle ilk aylarda, olası beyin ödemi veya mikro kanama gibi yan etkileri izlemek için düzenli beyin MR’ı çekilmesi zorunlu. Bu durum, hem hastalar hem de sağlık sistemi için ek bir yük anlamına geliyor.

İlacın Avrupa’da onaylanmış olması, hemen yaygın kullanıma başlanacağı anlamına gelmiyor. Üretici firmaların, doktorlar için detaylı kullanım kılavuzları hazırlaması, eğitimler vermesi ve hastaların takip edileceği kayıt sistemleri oluşturması gibi süreçler zaman alacak. Bu nedenle, ilacın hastalara ulaşmasının aylar sürebileceği tahmin ediliyor. Ayrıca, ilacın yıllık maliyetinin (ABD’deki yaklaşık 23.000 Euro gibi rakamlar konuşuluyor) yüksek olması, sağlık otoriteleri ve sigorta sistemleri açısından da ele alınması gereken bir konu. Almanya’da, onaylı bir ilaç olduğu için masrafların yasal sağlık sigortası tarafından karşılanması bekleniyor, ancak bu durum Türkiye diğer ülkelerde farklılık gösterebilir.

Erken Teşhis: Tedavinin Kapısını Açan Anahtar

Lecanemab gibi erken evrede etkili olan tedavilerin varlığı, Alzheimer hastalığında erken teşhisin ne kadar kritik olduğunu bir kez daha gözler önüne seriyor. Hastalık belirtileri ortaya çıktığında ve henüz hafifken tanı konulması, hastanın uygunsa bu tür tedavilerden faydalanma şansını artırıyor. Ancak erken teşhis hala önemli engellerle dolu. Geçmişte Alzheimer tanısı genellikle ileri evrelerde ve sadece klinik değerlendirmelere dayanarak konulurdu. Biyobelirteçlerin (beyin omurilik sıvısında amiloid ve tau seviyeleri, PET görüntüleme ile amiloid plak tespiti gibi) tanıdaki rolünün anlaşılması, hastalığın çok daha erken aşamalarında, hatta klinik belirtiler başlamadan önce bile varlığını tespit etme potansiyeli sunmuştur. Bu gelişmeler, erken müdahale stratejileri için zemin hazırlamıştır.

Alzheimer’ın ilk işaretleri genellikle unutkanlık, eşyaları kaybetme, kelime bulma güçlüğü gibi yaşlanmanın doğal etkileriyle karıştırılabilecek kadar belirsizdir. Hastalar veya yakınları bu belirtileri önemsemeyebilir ya da kabullenmek istemeyebilir. Aile hekimleri veya diğer uzmanlar için de erken evre Alzheimer’ı diğer bilişsel sorunlardan ayırt etmek her zaman kolay olmayabilir. Bu durum, tanı sürecinin gecikmesine ve Lecanemab gibi tedaviler için kritik olan “erken evre penceresinin” kapanmasına yol açar.

Uzmanlar, erken teşhis oranlarını artırmak için toplumda Alzheimer belirtileri konusunda farkındalığın yükseltilmesi gerektiğini vurguluyor. Ayrıca, doktorların bu belirtileri tanıma konusunda daha iyi eğitilmesi ve gerekli tanı testlerine (beyin görüntüleme, beyin omurilik sıvısı analizi gibi) erişimin kolaylaştırılması büyük önem taşıyor. Erken teşhise ve uygun hastalarda erken tedaviye yapılan yatırımın, hastalığın ileri evrelerinin getirdiği daha yüksek bakım maliyetlerinden kaçınarak uzun vadede daha ekonomik olduğu da belirtiliyor.

Geleceğin Tedavi Yaklaşımlar

Lecanemab, Alzheimer tedavisinde ilk büyük adımlardan biri. Ancak çalışmalar devam ediyor. Şu anda damar yoluyla verilen ilacın, hastaların kendi kendilerine veya yakınları tarafından uygulanabilecek deri altı enjeksiyon formları üzerinde çalışılıyor, bu da tedavinin erişilebilirliğini önemli ölçüde artırabilir.

Ayrıca, Donanemab, Aducanumab ve Gantenerumab gibi amiloid veya diğer protein birikimlerini hedef alan başka antikor bazlı ilaçlar da klinik çalışmalarda umut vadediyor ve gelecekte bunların da onay alması bekleniyor. Geçmişte yapılan araştırmalar, sadece amiloidi değil, aynı zamanda tau proteinini, inflamasyonu ve nöron kaybını hedef alan çeşitli tedavi stratejilerini araştırmıştır. Bu çeşitlilik, Alzheimer’ın karmaşık patofizyolojisine işaret etmekte ve gelecekte farklı mekanizmaları hedefleyen kombinasyon tedavilerinin potansiyelini ortaya koymaktadır. Bu gelişmeler, Alzheimer hastalığıyla mücadelede elimizdeki seçenekleri artırarak, her hastaya özel olarak en uygun tedavi yaklaşımını belirleme konusunda bize daha fazla esneklik sağlayabilir.

Zorluklar Olsa da İleriye Yönelik Adımlar Devam Ediyor

Lecanemab’ın Avrupa’da onaylanması, Alzheimer hastalığıyla yaşayan milyonlarca insan için kuşkusuz önemli bir umut kaynağıdır. Hastalığın ilerleyişini yavaşlatma potansiyeli, erken evredeki hastaların yaşam kalitesini ve bağımsızlıklarını daha uzun süre korumalarına yardımcı olabilir. Ancak bu ilaç bir tedavi değil, bir yavaşlatıcıdır ve yalnızca belirli, dar bir hasta grubuna hitap etmektedir.

Lecanemab gibi tedavilerin potansiyelinden tam olarak faydalanabilmek için Alzheimer’ın erken teşhisi hayati önem taşımaktadır. Bu da ancak toplumun bilinçlendirilmesi, sağlık sisteminin erken tanıya yönelik kapasitesinin artırılması ve doktorların eğitimi ile mümkün olacaktır. Alzheimer’la mücadele uzun ve zorlu bir yol, ancak Lecanemab gibi yeni tedavi seçenekleri ve erken teşhisin önemi konusundaki artan farkındalık, bu yolda ilerlememiz için bize güç veriyor. Gelecekte daha etkili tedavilerin geliştirilmesi ve hastalığa karşı kapsamlı bir mücadele stratejisinin oluşturulması, Alzheimer’ın yıkıcı etkisini azaltma umudunu canlı tutmaktadır.

---

Kaynaklar:

1. https://dgn.org/artikel/eu-kommission-erteilt-zulassung-fur-lecanemab-die-fruhzeitige-diagnose-bleibt-eine-herausforderung
2. https://ec.europa.eu/newsroom/sante/items/879055/en
3. https://www.dzne.de/aktuelles/hintergrund/faktenzentrale
4. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0197458017302324?via%3Dihub

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++

Kilo Vermeye Yardımcı Yeni Bir Umut Mu Doğuyor?

Ozempic ve Wegovy gibi zayıflama iğneleri aslında şeker hastalığı için geliştirildi, ama içlerindeki  “Semaglutid” maddesi sayesinde artık fazla kilolu kişilerin zayıflamasına da yardımcı oluyor. Bu ilaçlar, kişinin daha az acıkmasını sağlayarak ve vücudun enerjiyi kullanma şeklini değiştirerek kilo vermeye destek olur. Fakat Semaglutid bazı kişilerde mide sorunları, kabızlık ve kas kaybı gibi ciddi yan etkilere yol açabilmektedir. Bu önemli yan etkiler, kilo vermek isteyenler için büyük bir sıkıntı yaratıyor ve şimdilik bu sorunlara kesin bir çözüm bulunmuş değil.

İşte tam bu noktada, Amerika’daki Stanford Üniversitesi Stanford Üniversitesi’nden araştırmacılar bu alanda heyecan verici bir gelişmeye imza attı. Katrin Svensson liderliğindeki ekip, doğada zaten var olan ve hayvanlar üzerinde yapılan deneylerde Semaglutid kadar etkili olan yeni bir molekül keşfetti. Bu molekül, iştahı azaltarak kilo vermeyi sağlarken, bugüne kadar gözlemlenen herhangi bir yan etki göstermemesiyle de dikkat çekiyor. Bu buluş, şimdiye kadar Semaglutid’in etkisine yaklaşabilen bir alternatifin bulunamadığı düşünüldüğünde, bilim dünyasında büyük bir umut ışığı olarak değerlendiriliyor.

Yapay Zeka Yardımıyla Yeni Bir Molekül Keşfedildi

Laetitia Coassolo liderliğindeki Svensson’ın araştırma ekibi, yapay zeka kullanarak Semaglutid benzeri doğal bir molekül bulma arayışına girdi. Bu amaçla, insan vücudundaki geniş bir “prohormon” veri tabanını yapay zeka yardımıyla incelediler.

Prohormonlar, vücudumuzda bulunan özel enzimler tarafından daha küçük parçalara ayrılan büyük proteinlerdir ve bu parçalanma sonucu oluşan kısa protein zincirlerine “peptit” adı verilir. Bazı peptitler hormon gibi davranarak çeşitli organlardaki metabolizmayı düzenler. İştah ve kan şekerini kontrol eden GLP-1* peptidi de bunlardan biridir. Yukarıda bahsi gecen Semaglutid etken maddesi de GLP-1’in etkilerini taklit ederek işlev görür.

GLP-1 vücudumuzda dogal bir peptit olup Prohormon Convertase 1/3 (PCSK1/3) enzimi tarafından bir prohormondan üretilir. Coassolo ve arkadaşları, bu enzimin benzer peptitleri üretebileceğini düşünerek, insan prohormonlarından PCSK1/3 aracılığıyla hangi peptitlerin oluşabileceğini hesaplayan bir algoritma geliştirdi ve bu algoritma taranan 373 prohormondan tam 2.683 farklı peptit oluşturdu.

Yeni Peptit, GLP-1’nin Etkisini Bile Geride Bıraktı

Araştırmacılar, henüz çok az bilinen ancak umut vaat eden 100 peptidi laboratuvar ortamında sentezleyerek, bu moleküllerin hücre kültürlerindeki etkilerini inceledi ve elde ettikleri sonuçları GLP-1 ile karşılaştırdı. Amaç, bu peptitlerin sinir hücrelerini uyarıp uyaramadığını görmekti; çünkü bu durumda, beynin hormonal işlevlerini etkileyebilecekleri düşünülüyordu. Bulgular, beklendiği gibi GLP-1’in hücrelerdeki sinirsel aktiviteyi üç kat artırdığını ortaya koydu.

Ancak araştırmalar sırasında beklenmedik bir keşif daha yapıldı: Farklı bir peptit, sinir hücreleri üzerinde çok daha güçlü bir etki göstererek, hücresel aktiviteyi tam on kat artırdı. Bu yeni molekül, yalnızca on iki amino asitten oluşan kısa bir zincirdi; yani GLP-1’in yarısı kadar büyüklüğe sahipti. Araştırmacılar, bu peptidi ilişkili olduğu prohormondan yola çıkarak “BRINP2-related peptide” BRP olarak adlandırdı.

BRP İğneleri Farelerin Kilo Vermesine Yardımcı Oldu

Yeni peptidin etkilerini test etmek amacıyla Coassolo ve ekibi, farelerin yanı sıra, insan metabolizmasına benzerliğiyle öne çıkan minyatür domuzları kullandı. Deneyler sırasında, hayvanlara her yemekten önce BRP enjeksiyonu yapıldı ve yeme alışkanlıkları ile metabolik fonksiyonları dikkatle incelendi.

Deneylerin sonuçları gerçekten umut vericiydi. Normal kilodaki hayvanlara BRP enjekte edildiğinde, sonraki birkaç saat içinde fark edilir derecede daha az yemek yediler. Tedavinin ardından %20 ila %50 daha az yiyecek tüketmeleri, peptidin iştahı azalttığını açıkça gösterdi. Bununla birlikte, hayvanların su içme miktarı ya da hareketlilikleri değişmedi; ayrıca herhangi bir endişe, mide bulantısı veya sindirim problemi yaşamadılar.

Deneyde obez farelerin bir kısmına 14 gün boyunca her gün BRP enjekte edildi. Bu fareler yaklaşık 3 gram zayıfladı ve bu zayıflamanın kas kaybı olmadan, sadece yağdan olduğu özellikle vurgulandı. BRP verilmeyen diğer obez fareler ise aynı 14 gün içinde 3 gram kilo aldı.

Farklı Bir Mekanizma Sayesinde Yan Etki Yok

Bilim insanları, farelerin metabolizmasını ve beyinlerini inceleyerek, yeni BRP peptidinin GLP-1 ve Semaglutid gibi ilaçlardan farklı şekilde çalıştığını buldu. Buna göre BRP vücutta ve beyinde farklı, ama benzer gibi görünen, ancak birbirinden ayrı çalışan yolları harekete geçiriyor.

Yapılan çalışmalar, BRP peptidinin beyin üzerinde GLP-1’den daha hedefli bir etkiye sahip olduğunu düşündürüyor. Şöyle ki, Semaglutid gibi GLP-1 bazlı ilaçlar sadece beyinde değil, bağırsak, pankreas ve vücudun farklı yerlerindeki reseptörlere bağlanarak bağırsak hareketlerini yavaşlatma veya kan şekerini düşürme gibi pek çok etkiye neden olurken, BRP bu ilaçlardan farklı olarak, iştah ve metabolizmadan sorumlu olan beynin hipotalamus bölgesinde yoğunlaşıyor.

Araştırma ekibi, bu bulgular ışığında yeni peptidin daha spesifik bir etkiye sahip olduğunu ve sadece kilo vermeye yardımcı olurken, diğer organları etkilemediğini veya deney hayvanlarında herhangi bir istenmeyen yan etkiye neden olmadığını belirtiyor.

Sıradaki Adım: İnsanlar Üzerinde Testler

Bu umut verici BRP peptidi insanlar için zayıflama çözümü olabilir mi sorusu henüz netlik kazanmadı. Çünkü ilacın tam etki mekanizması ve bağlandığı reseptör bilinmiyor. Açıklamaya göre BRP, yakın gelecekte ilk kez insanlar üzerinde test edilecek. Eğer bu ilk denemeler başarılı olursa, ilacın dozu belirlenecek.

Sonuç:

Bu araştırma, obezite için yeni bir umut veriyor. BRP adındaki bu doğal bir peptit, hayvanlarda az yemek yemeyi ve zayıflamayı sağladı. Üstelik bilinen zayıflama ilaçlarındaki gibi yan etkileri de olmadı. Bu maddenin insanlar için de işe yarayıp yaramayacağı gelecek testlerde belli olacak. Ama şimdiden birçok kilolu insan için iyi bir haber.

---

GLP-1*: İnce bağırsaktan yemek sonrası salgılanan GLP-1 hormonu, pankreastan insülin salımını artırarak kan şekerini düzenler. Aynı zamanda iştahı azaltır ve mide boşalmasını yavaşlatarak tokluk hissini uzatır. Bu etkileri nedeniyle GLP-1 analogları, tip 2 diyabet ve kilo kontrolünde kullanılır.

---

Kaynak: https://www.nature.com/articles/s41586-025-08683-y

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++