Multipl skleroz (MS) hakkında kesin bir bilgi edinmek oldukça zordur. Bu zorluk hastalığın özelliğinden değil bilakis hastalık hakkında halâ cevaplanmamış birçok sorunun olması ve hastalığın hastadan hastaya farklı seyretmesinden kaynaklanmaktadır.

Bugüne kadar yapılan bilimsel çalışmalar Multipl sklerozun sebebi hakkında kesin bir bilgi vermese de bu konudaki yaygın görüş hastalığı genetik, immünolojik ve çevresel faktörlerin birlikte oluşturduğu yönünde…. !!!

Aşağıda okuyacağınız makale iki bölümden oluşmaktadır.

1. Bölümde MS nedir, nasıl teşhis edilir, hastalık nasıl seyreder gibi bilinen genel konularlar anlatılmaktadır.
2. Bölümde ise 2015 ve 2016 yıllarında yayınlanmış 10 araştırma bulunmaktadır.

1.Bölüm

MS nedir, ne değildir

Her şeyden önce MS bulaşıcı bir hastalık, kas hastalığı, akıl hastalığı veya ölümcül bir hastalık değildir. Ayrıca hastalığa yakalananların günün birinde kaçınılmaz bir şekilde tekerlekli sandalyeye mahkum kalacağı önyargısı da doğru değildir.

Multipl skleroz (MS), oldukça farklı seyreden, genellikle erken erişkinlik döneminde ortaya çıkan ve sinir sistemini etkileyen iltihaplı bir hastalıktır. Hastalık, doktorlar arasında beyin ve omurilik inflamasyon anlamına gelen Encephalomyelitis Disseminata (ED) şeklinde de telaffuz edilir.

Genel olarak Multipl skleroz için bağışıklık sistemi hastalığı denebilir. Hastalık, bağışıklık sisteminde bulunan T-hücreleri nin sebebi henüz tam olarak bilinmeyen bir neden veya nedenlerden dolayı sinir hücreleri üzerinde bulunan koruyucu ve yalıtım özelliği olan miyelin kılıfa zarar vermesiyle ortaya çıkar. Miyelin kılıfın zarar görmesi ile beyin ve omurilikte koordinasyon sorunları başlar.

MS sıklığı

Dünya çapında yaklaşık 2.5 milyon MS hastası olduğu tahmin ediliyor ve bunun ülkelere göre dağılımının homojen olmadığı biliniyor. Sebebin ne olduğu henüz çok ayrıntılı olarak bilinmese de Ekvatordan uzaklaştıkça mesafeye bağlı olarak hastalığın arttığı biliniyor ve bu artışın güneş ışığı ve D vitamini alımı ile ilgili olduğunu gösteren birçok araştırma var. Multipl skleroz sıklığını sadece ekvatoryal konuma bağlamak elbette doğru değil. Çünkü yapılan çalışmalar hastalığın aynı zamanda ülkeler ve etnik kökenlere bağlı olarak da değiştiğini gösteriyor ki, bu da genetik faktörlerin de hastalığın ortaya çıkmasında ayrı bir rol oynadığını düşündürüyor.

Hastalık genellikle 20 ile 40 yaş arasında ortaya çıkmakta olup nadiren 60 yaşından sonra da görülmektedir.

MS tanısı nasıl konur

MS in erken belirtileri diğer hastalıklara benzediği için deneyimli bir doktor bile hastalığa çok kolay yanlış bir teşhis koyabilir. Bu yüzden hastalığın teşhisi bazen haftalar, aylar hatta yıllar alabilir.

Günümüzde Computed tomography (CT) ve Magnetic resonance tomography (MRT) gibi gelişmiş cihazlar yardımı ile hastalığın tanısı kolayca konmakla birlikte. Kimi zaman kesin teşhis için laboratuvarda beyin-omurilik sıvısının da (Liquors) incelenmesi gerekebilir.

Hastalığın seyri

Hastalığın seyrinin hastadan hastaya büyük ölçüde değişiyor olması, hastalığın seyri konusundaki tahminleri olumsuz etkiliyor. Hastalık mutlaka ağır geçecek diye bir kural da yok, hastalığın birçok kişide iyi huylu olarak seyretmesi ve bazen semptomlar neredeyse tamamen durması ve kısmen iyileşmenin görülmesi sevindirici bir durum.

Bazen hastalarda hastalığın şiddeti birkaç yıl içinde hızla artarak hastanın durumunun kötüleştiği görülse de bu tür vakaların oranı % 5 den daha azdır.

Nedenleri

MS ‘in kesin nedeni henüz bilinmiyor. Bu konuda genel olarak bilinen şey yanlış proglanmış bir bağışıklık sistemidir. Sağlıklı bir bağışıklık sistemi vücuda giren patojenlerin vücuda zarar vermesini engellerken, MS hastalarında yanlış proglanmış bağışıklık sistemi patojenler yerine sağlıklı hücrelere zarar verir. Muhtemelen bu yanlış programlanmaya birçok koşul ve faktör birlikte sebep olmaktadır.

Genetik etki

Yoğun olarak araştırılmasına rağmen genetik faktörlerin hastalığa ne oranda etki ettiği halen tam olarak bilinmiyor. İhtimal o ki, MS ‘e genetik yatkınlığı olanlar diğer faktörlerin etkisiyle hastalığa daha kolay yakalanabiliyor. !!!

Bunun dışına çevresel faktörlerin etkisinin olabileceğinden de şüpheleniliyor. Örneğin çocukluk çağında geçirilen enfeksiyonal hastalıklar, gıdalarda kullanılan yapay tatlandırıcılar ve katkı maddeleri gibi…

Multipl sklerozun sırrını çözmek için dünya çapında yoğun bir şekilde araştırmalar yapılıyor. Bu araştırmaları ekonomik ve sosyal olarak destekleyen birçok kurum ve kuruluş bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi Uluslararası MS topluluğu (Multiple Sclerosis International Federation (MSIF) dir.

2.Bölüm

1. Araştırma: Tansiyon ilaçlarının multipl skleroze olumlu etkisi

Genel olarak her ilacın bir etkis, bir de yan etkisi vardır. Bu yan etkiler ilaç piyasaya çıkarken kullanıcıya bildirilir. Bu yan etkilerin tamamı zararlıdır diye bir kural yok, kimi zaman kullanılan ilacın faydalı yan etkileri de vardır. Bazen ilacın veya ilaçta kullanılan etken maddenin yan etkiler yıllar sonra tesadüfen keşfedilebiliyor.

Tansiyon ilaçlarının bazılarının mekanizması vücuttaki tuz ekonomisini düzenleyerek kan basıncını düşürmeye yöneliktir. Ruhr-Universitesi Bochum Nörolojik Kliniğinden Ralf Linker ve arkadaşları vücutta kan basıncı ve tuz ekonomisini düzenleyici ilaçların aynı zamanda otoimmün reaksiyonları da etkilediğini buldu. Ralf Linker yapmış olduğu araştırmada, kan basıncını ayarlayan sistemde (Renin-anjiotensin sistemi) önemli bir yeri olan AT1R reseptörlerinin aynı zamanda omurilik ve bağışıklık hücrelerinde de bolca bulunduğunu keşfetti. Bu bilgilerden yola çıkan ekip, MS hastası farelere tansiyon ilaçlarında kullanılan ACE- İnhibitörlerini vererek farelerin hastalığında düzelme olup olmadığını araştırdılar.

Sonuç

ACE- nhibitörlerinin sinir hücrelerindeki iltihaplanmayı teşvik eden spesifik immün habercileri baskılayarak sinirlerin iltihaplanmasını önlediği ve sinir hücrelerinde geriye dönük iyileşmenin olduğu görüldü. [1]

Not: California’daki Stanford Üniversitesi‘nden Lawrence Steinman’ın 2009 yılında yapmış olduğu araştırma da benzer sonuçlar vermişti. [2]

2. Araştırma: Sitotoksik hücrelerinin ürettiği Granzym B enziminin bloke edilmesi

Mevcut MS tedavilerinin çoğu bağışıklık sistemine müdahale edilerek Merkezi sinir sistemindeki (beyin ve omurilik) iltihaplanma sürecini azaltmaya yöneliktir. Oysa bağışıklık sisteminin sürekli bastırılması birçok problemi de beraberinde getirir.

Kanada / Alberta Üniversitesi’nden Fabrizio Giuliani ekibinin 2015 yılında yaptığı ve Journal of Neuroinflammation dergisinde yayınladığı araştırma ilerde tedavide iyi bir alternatif olacak gibi görünüyor.

Nedir bu yöntem: Bu yöntem, yeni keşfedilen ve iltihap önleme özelliği olan Serpina 3n maddesinin, toksik özelliği olan Granzyme B* enzimini bloke ederek bu enzimin sinir hücrelerine zarar vermesini engellemeye dayanıyor. Serpina 3n, şimdilik farelerde ve laboratuvarda hücre kültüründe denendi ve başarılı sonuçlar elde edildi.

Konuyla ilgili açıklama yapan Fabrizio Giuliani, MS hastası insanda da Granzyme B enzimini bloke ederek sinir hücrelerinin zarar görmesini engellemeyi hedeflediklerini ve bu amaçla serpina3n nin insanda uygulanabilir bir versiyonu için çalışmaların başladığını, eğer her şey planlandığı gibi giderse serpina3n’i piyasaya ilaç olarak çıkarılabileceğini belirtiyor. [3]

(Granzym B*, Sitotoksik Hücreler tarafından üretilen ve vücuda giren mikropları yok etmeye yönelik bir enzimdir. Granzyme B sağlıklı bireylerde korucu görevi olmasına rağmen MS hastalarında sinir hücrelerine zarar vermektedir)

3. Araştırma: MS karşı otoantijenler ile dalak hücrelerinden oluşan bir karışım

Florida Üniversitesi’nden Chang-Qing Xia ve ekibinin 6 Haziran 2015 tarihinde Journal of İmmunology Research dergisinde yayınladığı araştırmada, miyelin kılıftan elde edilen otoantijenler ile dalak hücrelerinden oluşan bir karışımın MS hastası farelere enjekte edildiğini ve başarılı sonuçlar elde edildiği belirtiliyor. Dergide ayrıca bu yöntemin insanlarda da başarılı olacağının tahmin edilidiği belirtiliyor.

Aslında bu tedavi yaklaşımı yeni değil. Dr. Xia daha önce de dalak hücrelerine sulfo-smmc bileşenlerine bağlamış ve çeşitli klinik araştırmalarda kullanılmak üzere ABD’nin yetkili dairelerinden onay almıştı. Dr. Xia, bu yöntemin avantajının daha öncekilere göre daha az toksik, daha hızlı ve kullanımının daha kolay olduğunu belirtiyor.

Bu yöntem vücutta ne yapıyor: Otoantijen ve dalak hücrelerinin enjeksiyonundan iki ay sonra yapılan incelemede MS hastası farelerde büyük bir düzelme görüldüğü ve sinir hücrelerindeki iltihaplanmaların azaldığı belirlendi.

Bunun sebebi nedir: Otoantijen ve dalak hücrelerinin karışımı bir yandan düzenleyici T hücrelerinin üretimini teşvik ederken, diğer yandan MS in ilerlemesine sebep olan ve patojenik etkisi olan Th17 hücrelerinin çoğalmasını bastırıyor. [4]

4. Araştırma: Melatonin, kış aylarında atak sayısını ve şiddetini azaltıyor

Multipl sklerozda rol oynayan çevresel faktörlerden biri de mevsim değişikliklerinden kaynaklanan hormonal dalgalanmalardır. Buenos Airesli Nörologlar sonbahar ve kış aylarında hastalığın daha az nüks ettiğini tespit ettiler.

Sebep ne olabilir

Sonbahar ve kış aylarında güneş ışığının azalması ve günlerin kısalması ile vücutta melatonin üretimini arttırıyor. (Yaz aylarında ise tam tersi vücuttaki melatonin miktarı düşüyor.)

Buenos Aires de bulunan Raúl Carrea Enstitüsü‘nde görevli Mauricio Farez, mevsimsel melatonin değişiminin MS atakları üzerinde etkisini test etmek üzere 139 MS hastası ile bir araştırma yaptı ve melatonin seviyenin yüksek olduğu sonbahar ve kış aylarında hastalığın % 32 oranında daha düşük nüks ettiğini buldu.

Bir hipotez

Melatonin, bir başka protein in üretilmesini aktif hale getirilerek T-hücrelerinin bloke edilmesine ve sebep oluyor olabilir. Bu da T-hücrelerinin sinir hücrelerine zarar vermesinin önüne geçmiş olabilir.

Bu araştırma, çevrenin MS üzerinde direk etkisini açıklaması açısından önemli ama MS gibi çok komplike bir hastalığın tüm mekanizmalarını açıklamaya yetmiyor.

Lawrence Steinman, Melatonin in etkisinin tam olarak anlaşılması için dünyanın diğer bölgelerinde değişik mevsimlerde benzer araştırmaların yapılmasının gerektiğini belirtiyor.

Uzun vadede melatoninin etkisi halâ belirsiz

Melatonin bazı ülkelerde reçetesiz satılıyor. Makalede ilacın uzun vadede etkisinin ve yan etkisinin ne olacağı henüz bilinmiyor, bu yüzden MS hastalarının kendi başlarına karar vererek ilacı kullanmamaları önemle vurgulanıyor.

Bu araştırma önemli bilim dergisi olan CELL in 10 Kasım 2015 tarihli sayısında yayınlanmıştır. [5]

5. Araştırma: Multipl skleroz karşı koruyucu olan yeni bir gen varyantı keşfedildi

Bu araştırma, Neurol Neuroimmunol Neuroinflammation dergisinin şubat 2016 yayınlanmış olup, genetik ve bölgesel farklılıkların MS vakalarının görülme sıklığını etkilediğini gösteriyor.

Multipl skleroz vakalarının Kolombiyada oldukça az görülmesinin nedenini araştıran Bogota El Bosque Universitesinden Jaime Toro yapmış olduğu araştırma sonunda bağışıklık sisteminde önemli rol oynayan HLA-DRB1 geninin HLA-DRB1*15 ve HLA-DRB1*14 varyantlarını incelemeye aldı. Bunun için 100 Multipl skleroz hastası ve 200 sağlıklı kişinin gen analizini yaptı.

İnceleme sonunda genin HLA-DRB1*15 varyantına sahip olanlarda % 31 oranında daha fazla MS görülürken, genin HLA-DRB1*14 varyantını taşıyanlarda bu oranın % 5 olduğu görüldü.

Yapılan araştırmadan çıkan başka bir sonuç da Multipl skleroz vakalarının Kolombiya’nın başkenti Bogota da 100.000 de 4,4 iken, bu oranın örneğin Avrupa ülkeleri ve Yeni Zelanda da yaklaşık 100.000 de 200 olduğunu gösteriyor. [6]

6. Araştırma: Genetik nedenlerden kaynaklanan D vitamini eksikliği multipl skleroz riskini artırıyor

Düşük D vitamini düzeyinin multipl skleroz yakalanma ihtimalini arttırdığı uzun süreden beri biliniyordu. Bu konuda McGill Üniversitesi tarafından yapılan ve 25 Auğust 2015 tarihinde PLOS Medicine dergisinde yayınlanan bir araştırma bu konuda bilinenleri bir adım daha ileriye taşıdı.

Bu araştırma, avrupalılar arasında ve tamamen tesadüfen seçilmiş 14.000 MS hastası ile 24.000 sağlıklı insanla yapılmış olup deneklerin D vitaminini düzenleyen DHCR7, CYP2R1, CYP24A1 genleri incelenmiş ve araştırma sonunda D vitamini eksikliğine sebep olan gen varyantlarını taşıyan bireylerin 1,5 kata daha fazla MS hastası oldukları tespit edilmiştir. [7]

7. Araştırma: Kahve tiryakilerinde Multipl skleroz riski daha düşük

Daha önce yapılan araştırmalar kafein tüketiminin parkinson ve alzheimer gibi hastalıkların riskini düşürdüğünü gösteriyordu. Buradan yola çıkan Baltimore Johns Hopkins Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Dr. Ellen Mowry, kahve tüketiminin aynı zamanda Multipl skleroze karşı da bir koruma etkisi olabileceğini düşündü ve İsveç’ten 1629 MS hastası ve 2807 sağlıklı birey ile ABD’den 1159 MS hastası ve 1.172 sağlıklı bireyin dosyalarını incelemeye aldı. Araştırma, her iki ülkede de günde 4 ile 6 fincan kahve tüketen bireylerde MS riskinin 1,5 kat düştüğünü gösterdi. [12]

Rockefeller Üniversitesi‘nden Linda Thompson nun 2008 yılında farelerle yapmış olduğu başka bir araştırmadan da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Bu araştırmada günlük 6 ile 8 fincan kahveye eşdeğer kafein verilen farelerde MS riskinin düştüğü belirlenmişti. [8]

Kahve ne yapıyor

Linda Thompson bu konuda şöyle dedi. “Kafein, sinir hücrelerinin üzerinde yer alan Adonosin Reseptörlerini bloke ederek T-Hücrelerinde bulunan Adonosin moleküllerinin bu reseptörlere bağlanmasını, dolayısıyla onlara zarar vermesini engelliyor. Ancak, kafeinin insan vücudunda da aynı etkiyi gösterip göstermediğini henüz tam olarak bilmiyoruz“

8. Araştırma: Multipl skleroz ve stres

Stresin, iltihaplı hastalıkları daha kötüye götürdüğü bilinmektedir. Bu bilgiden yola çıkan California-La Jolla Enstitüsü‘nden Dr Richard Hanna ve ekibi iltihap ve stresle ilişkili olan NR4A1 adındaki bir proteinin MS hastalarının beyinde oluşan iltihaplanmaları engellemede önemli bir faktör olabileceğini düşündü.

Ekip, bu amaçla genetiği değiştirilmiş ve NR4A1 proteinini üretemeyen fareler ile genetiği değiştirilmemiş ama NR4A1 proteinini üreten MS hastası farelerle bir deney yaptı. Sonuçlar gerçekten Dr Richard Hanna nin düşündüğü gibiydi. NR4A1 proteini üretemeyen farelerin beyninde T- Hücrelerinin sayısının daha fazla olduğu ve buna bağlı olarak hastalığın çok daha hızlı ilerlediği görüldü.

NR4A1 proteini beyinde nasıl bir etki yapıyor?

Richard Hanna ve ekibi araştırmayı bir basamak daha ileriye götürerek NR4A1 proteinin beyinde hangi biyokimyasal reaksiyonlara sebep olduğunu araştırdı ve NR4A1 protein nin eksik olması durumunda beyinde fiziksel ve ruhsal stres durumlarında ortaya çıkan Noradrenalin hormonunun daha fazla üretildiğini, beyinde Noradrenalin artması ile daha fazla T-Hücresinin merkezi sinir sistemine akmasına sebep olduğunu, bunun da makrofajları aktive ederek beyinde iltihaplanmayı güçlendirdiğini keşfetti. Richard Hanna, 2 Kasım 2015 tarihinde Nature İmmunology dergisinde yayınladığı bu makalede „Bu mekanizmanın insanlarda da aynı şekilde çalışıp çalışmadığını araştırmak amacı ile küçük bir pilot çalışmaya ihtiyaç var” dedi. [9]

9. Araştırma: İki cilt kremi MS tedavisinde başarılı sonuç verdi

Yukarıda kısaca bahsedildiği gibi bazen ilaçların hiç beklenmedik güzel yan etkileri olabiliyor. Okuyacağınız bu araştırma da bu faydalı yan etkilerinden bir başkası.

Önemli bilim dergisi Nature nin 18 Şubat 2015 sayısında yayınlanan bu araştırma oldukça ilginç. Uygulama önce Laboratuvarda Hücre kültürlerinde denenmiş ve şaşırtıcı bir şekilde olumlu sonuç alınmış. Ardından MS hastası hayvanlarda uygulamaya geçilmiş ve onlarda da olumlu sonuç alınmış.

Dergide derhal insanlarda klinik deneyin başlayacağından bahsediliyor.

 Nedir bu ilaçlar

1. İlaç ayak mantarlarının tedavisinde kullanılan bir krem. Kremin etken maddesi Miconazol.
2. İlaç ise Sedef Hastalığı tedavisinde kullanılan Steroid Clobetasol. [10]

10. Araştırma: İşlenmiş gıdaların MS ile bağlantısı olabilir

Tüm dünyada ama özellikle de batılı sanayileşmiş ülkelerde multipl skleroz gibi otoimmun hastalıkların sayısının hızla arttığı gözleniyor. Bu artış da akıllara işlenmiş gıdalarda kullanılan çeşitli katkı maddelerinin hastalığa etkisinin olabileceğini getiriyor.

Alman ve İsrailli bilim insanlarının ortaklaşa yapmış olduğu ve 9 Şubat 2015 tarihinde Autoimmunity Reviews dergisinde yayınladıkları bir araştırmada, gıda maddelerinde kullanılan tat ve raf ömrünü uzatmaya yönelik suni katkı maddelerin örneğin glikoz (şeker), sodyum (tuz), emülsiyon yapıcılar, organik asitler, gluten ve mikrobik enzimlerin bağırsaklarda bulunan ve vücuttaki bağışıklık dengesini düzenleyen Tight junctions kanallarının çalışmasını olumsuz etkilediğini buldular. Konuyla ilgili açıklama yapan Prof. Aaron Lerner tight junctions kanallarındaki bu değişikliğin Multiple Sklerose sebep olabileceğini belirtiliyor. [11]

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++++

Kaynaklar

1. http://www.pnas.org/content/106/35/14942.abstract
2. http://www.pnas.org/content/106/35/14948.long
3. http://www.jneuroinflammation.com/content/12/1/157
4. http://www.hindawi.com/journals/jir/2015/129682/
5. http://www.cell.com/cell/abstract/S0092-8674(15)01038-7
6. http://nn.neurology.org/content/3/1/e192
7. http://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.1001866
8. http://www.pnas.org/content/105/27/9325.long?tab=author-info
9. http://www.nature.com/ni/journal/v16/n12/full/ni.3321.html
10. http://www.nature.com/nature/journal/v522/n7555/full/nature14335.html
11. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1568997215000245
12. http://www.neurology.org/content/84/14_Supplement/S45.004.short

Not: Aşağıdaki linklerden MS ilgili diğer yazılara ulaşabilirsiniz.

• Kırmızı şarap ve siyah üzümün MS e olumsuz etkisi
• MS ile savaşta D vitamini 
• MS tedavisi ve TGF-B proteini
• MS ve bağırsaklardaki mikroorganizmaların önemi

Bu blogdaki makaleler bir başka yayın organında kaynak gösterilmeden yayınlanamaz, çoğaltılamaz ve kullanılamaz.

Alkolizm çağımızın en büyük sağlık sorunlarından biridir. Dünya Sağlık Örgütünün verilerine göre Dünyada 76 milyon alkol bağımlısı insan bulunmakta ve ölen her 25 kişiden birinin ölüm sebebi aşırı alkol tüketiminden kaynaklanmaktadır. Birleşmiş Milletler Dünya Sağlık Örgütü 1952 yılında alkolizmi bir hastalık olarak kabul etti.

Uzun yıllardan beri bilim çevrelerince alkolizmin genetik sebepleri araştırılıyor ve yapılan araştırmalar alkolizmin Genetik sebeplerden kaynakladığını gösteriyor. Ayrıca yapılan bu araştırmalar etnik gruplarda genetik farklılıkların alkolizmin ülkeden ülkeye değiştiğini de gösteriyor. Örnek, Afrika, Doğu Asya ve Güney Asya’da yaşayan insanların alkol metabolizmasını düzenleyen genlerinde farklılıklar olduğunu gösteriyor.) [1]

Alkolün genetik bir rahatsızlık olduğuna geçmeden önce, “alkol nedir, içeriğinde ne vardır, standart içki nedir nasıl hesaplanır, günlük maximum alkol tüketimi ne olmalıdır“ gibi alkolle ilgili bazı temel konulara değinmekte fayda var. Ayrıca yazının sonunda alkolün sebep olduğu hastalıklar ve bu konuda yapılmış birkaç bilimsel çalışma da bulunmaktadır.

Alkol nedir

Basitçe tarif etmek gerekirse Alkol, Karbon(C) atomuna hidroksil grubunun(-OH) bağlı olduğu organik bileşenlerin genel adıdır. Kimyasal yapısı farklı olan değişik alkol türleri bulunmaktadır. Ön bilgi olarak alkollü içeceklerde kullanılan Etanol den bahsetmeden geçmek olmaz.

Etanol

Alkollü içeceklerde saf Etanol kullanılır ve her içki ihtiva ettiği saf Etanol miktarı ile derecelendirilir. “Bir bardak bira içtim, bir duble rakı içtim veya bir kadeh şarap içtim” gibi ifadeler vücuda alınan alkol miktarı bakımından pek fazla bir şey ifade etmez. Vücuda alınan alkol miktarının daha iyi anlaşılması için tüm Dünyada kabul edilen standart bir birim kullanılır. Bu birimin adı “Standart İçkidir“ ve 1 Standart içki 10 gram Etanol ihtiva eder.(Literatürlerde standard drink olarak kullanılır).

Her ne kadar uluslararası ortak birimin adı Standart içki olsa da bu standart içerdiği etanol bakımından ülkeden ülkeye farklılıklar gösterir. Standart içkide kabul edilen etanol miktarı ülkeye göre değişmekle beraber genellikle 8 gram ile 14 gram aralığındadır ama birçok ülkede bu miktar 10 gram olarak kabul edilmiştir.[2]

Erkek ve kadınlar için günlük maksimum sınır

Maksimum sınır da ülkeden ülkeye değişmektedir. Bu sınır ülkesine göre erkeklerde 20 – 40 gram kadınlarda 10 – 30 gram arasında değişmektedir.

Sonuç olarak ne standart içkide ne de maximum tüketimde tüm dünyanın kullandığı tek bir ortak değer yok. [3]

Ne kadar içtiğimizi nasıl anlayacağız: Cevabı küçük bir matematik hesabı ile bulmak mümkün.

Örneğin, Alkol oranı % 2,7 olan 375 mililitrelik küçük bir bardak bira içmiş olalım, içtiğimiz bu bir bardak biradaki standart içki miktarı şöyle hesaplanır. [4]

Standard içki = 375 x 2.7 / 1000 x 0,789* = 0.79 dir. (0,789*: Etanolün 1 cm3 içerisindeki yoğunluğu)

Bu şu anlama geliyor: 1 Standart içkinin 10 gram olarak kabul edildiği bir ülkede 1 bardak bira içerek vücudunuza 7,9 gram etanol almış oluyoruz ki, eğer bundan 3 veya 4 bardak daha içersek günlük maksimum sınıra ulaşmış oluruz.

Alkol bağımlısının beyni farklı çalışıyor

Uzun yıllar alkol bağımlılarının beyninin nasıl çalıştığı pek bilinmiyordu. Bu bilinmezlik 2012 yılında Kaliforniya Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmayla büyük bir oranda aydınlatıldı.

Bu araştırma için seçilen 13 alkol bağımlısı ve 12 bağımlı olmayan denek grubuna önce alkol içirildi ve ardından alkolün etkisini beyinde takip edebilmek amacıyla deneklerin kollarından kontrast madde enjekte edildi ve daha sonra Positronen-Emissions- Tomographie (PET) tekniği ile beyin taraması yapıldı.

Sonuçlar açık bir şekilde alkol bağımlılarının alkol içerken beyninin farklı çalıştığını gösterdi.

Nedir bu farklar

• Alkol bağımlısı grupta bulunanların beyninin ödüllendirme sistemde yer alan Nucleus Accumbens ve Orbitofrontal Kortex bölgelerinde yüksek oranda Endorfin hormonu salgılandığı görüldü.
• Kontrol grubundaki deneklerin beyninde endorfin hormonu salgısının minimal düzeyde olduğu görüldü. [5]

Bu ne anlama geliyor: Endorfin, tıpkı morfin ve opiat gibi uyuşturucu etkisi gösteren, salgılandığı anda vücutta gevşeme ve güçlü bir keyif duygusu oluşturan bir hormondur. Başka bir ifade ile endorfin vücudun kendi ürettiği bir uyuşturucu gibidir.

Bu araştırma alkol tüketimi sırasında endorfin hormonunun bağımlılarda, bağımlı olmayanlara göre daha fazla salgıladığını ve buna bağlı olarak daha fazla keyif alındığını gösteriyor. Bu keyif duygusu öyle güçlü ki, kişiyi alkole bağımlı hale getiriyor.

Alkol bağımlılığında genlerin rolü

Alkol bağımlısı olan kişilerin beyninde alkol alınınca neden endorfin hormonu salgılanıyor?

Yapılan araştırmalar alkol bağımlılığı ile genler arasında sıkı bir ilişki olduğunu gösteriyor ve şu ana kadar yapılan araştırmalar alkol bağımlılığında birçok genin rol oynadığını gösteriyor. Bu genlerin birbiriyle etkisi henüz tam olarak bilinmese de bilinenlerden bazıları bu konuda bize kesin olmayan öngörüler sunuyor.

Bu öngörüler nedir: Örneğin Heidelberg Üniversitesi‘nin 2012 yılında yaptığı araştırma, neprilysin proteini nin miktarı bağımlılığın derecesini belirlediğini gösteriyor. Buna göre neprilysin miktarı ne kadar azsa alkole bağımlılık o derece fazla oluyor.

O halde düşük neprilysin ile düşük endorfin arasında bir bağlantı olabilir mi? !!!

Her ne kadar böyle bir öngörü için aradaki bağlantılar şimdilik kopuk olsada neprilysin kodlayan Mme Geni’nin endorfini kodlayan gen üzerinde bir regülatör görevi yaptığı düşünülebilir. Yani birinin az çalışması diğerinin çok çalışması için komut veriyor olabilir ve bu komutun gerçekleşmesi için beyinin vücuda „Alkol iç ve endorfini yükselt“ gibi bir takım kimyasal uyarılar vermesi mümkün gibi görünüyor. !!! [6]

CREB geninin ve alkol bağımlılığına olan etkisi

Uzun zamandır korku ile alkol bağımlılığı arasında bir bağlantı olduğu düşünülüyordu. Böyle bir bağlantının olup olmadığını anlamak amacı ile İllinois Üniversitesi tarafından CREB geni ile bir deney yapıldı ve bu deney için farelerde CREB geni bloke edildi.

Neden CREB geni: CREB geni beynin gelişiminde ve aynı zamanda öğrenmede görev alan CREB proteini kodladığı biliniyor. Ayrıca bu proteinin yokluğunun korku ve depresyonu da tetiklediği biliniyor. Bu bilgiler ışığında CREB geni bloke edilen fareler labirent testine tabii tutuldu ve testin başlamasıyla birlikte farelerde birdenbire korku atakları ile depresyon belirtileri görülmeye başladı ve akabinde farelerin korkuyu bastırmak için ortama konulan alkol ve su seçeneklerinden alkolü tercih ederek sakinleşmeye çalıştıkları tespit edildi.

CREB geni insanda 7. kromozomda bulunuyor ve alkol bağımlıların % 30 ile % 70’nin aynı zamanda depresyon rahatsızlığı olduğu biliniyor. Depresif – Alkolik tanısı konanlarda bir ihtimal CREB geninin mutasyonlu olduğu söylenebilir. !!!

Bir öngörü: Depresif – Alkolikler herhangi birgün herhangi bir şekilde alkolle tanışıyor ve alkolün korkularını bastırıldığını keşfediyor. Bir yandan alkol içerek korkusunu bastırırken, diğer yandan alkolün vücuttaki etkisinin kaybolmasıyla korkunun tekrar ortaya çıktığını fark ediyor ve bu kısır döngü içerisinde kişi alkole bağımlı hale geliyor olabilir. Bu tip bağımlılarda yani Depresif- Alkoliklerde, sebep CREB genindeki bir mutasyon olabilir. [7]

Acı ve alkollü içecekleri sevmeye genetik yatkınlık

Daha önce yapılan istatistiksel çalışmalar acı sevenlerin aynı zamanda alkol içmekten de zevk aldığını gösteriyordu. Bu da araştırmacıları “Acaba acı molekülünü yakalayan reseptör ile alkol moleküllerini yakalayan reseptörler aynı mı, acı molekülleri ile alkol molekülleri birbirine benziyor mu? ” düşüncesine yönlendirdi. Bu düşünceden yola çıkan Pensilvanya Üniversitesi‘nden John Hayes, laboratuvarda acı seven ve sevmeyen 96 kişiye çeşitli derecelerde alkol tattırdı ve alkolün tadının kendilerinde nasıl bir etki bıraktığını sordu.

Sonuç olarak acı seven gruptaki kişiler alkolün derecesi arttıkça alkolün tadının daha iyi olduğunu belirttiler. (Sonucun böyle çıkacağı daha önceki istatistiksel çalışmalardan zaten biliniyordu.)

John Hayes daha sonra alkolün tadını iyi bulan deneklere genetik test uyguladı. Bunun için acı reseptörlerini kodlayan TAS2R13, TAS2R38 ve TRPV1 genlerinin dizilimini analiz etti.

Sonuç: Acı ve alkol tadını seven deneklerin 3 geninde noktasal mutasyonların olduğu bulundu. Aşağıda genlerin mutasyon sayısı ve mutasyon noktaları bulunuyor:

• TAS2R13 geninde 1 noktasal mutasyon. (Pozisyon: rs1015443 C/T )
• TAS2R38 geninde 3 noktasal mutasyon. (Pozisyon: rs713598, rs1726866 C/T, ve rs10246939 C/T)
• TRPV1 geninde 3 değişik noktasal mutasyon bulundu. (Pozisyon: rs224547, rs4780521, rs161364 C/T)

Bu araştırma, büyük bir ihtimalle acı moleküllerini yakalayan reseptörlerle alkol moleküllerini yakalayan reseptörlerin aynı reseptörler olduğunu düşündürüyor. Bu konuda kesin karara varmak için reseptörlerle ilgili daha yapılması bir araştırma gerekiyor. Yine büyük bir ihtimalle acı sevme derecesi ile bağımlılık derecesi mutasyonların nerede olması ile yakından ilgili. [8]

 Sarhoş olup olmamayı iki farklı gen belirliyor

Alkol ile genler arasından bir başka yakin ilişki de kişinin ne ölçüde sarhoş olduğu ile alâkalı: ADH (Alkol dehidrogenaz) ve ALDH (Aldehit-Dehidrogenaz) adındaki iki gen yine kendi adında iki enzim kodluyor. Alkol vücuda girdiği andan bu iki enzim kademeli olarak alkolü parçalayarak kişinin çok çabuk sarhoş olmasını engelliyor.

Bu iki gen nasıl çalışır? : Alkol içildikten sonra vücutta iki aşamalı bir reaksiyon başlıyor.

1. Aşama: ADH enzimi, alkolü asetaldehit çevirir. (Asetaldehit toksik bir maddedir. Kelimenin tam anlamıyla zehirdir)
2. Aşama: ALDH enzimi, asetaldehiti, asetik asit’e çevirir. (Asetik asit, bildiğimiz sirke asitidir ve zehirsizdir.)

Genin mutasyonlu olduğu durumlar: Bazı kişilerde ALDH geni mutasyonludur. Bu mutasyonlu gene sahip kişilerin içki içmesi durumunda ikinci aşamadaki reaksiyon gerçekleşemez ve içilen alkol Asetaldehit olarak vücutta kalır. Kişinin sarhoş olması, aslında asetaldehit ile zehirlenme durumudur ve bu durumdaki kişiler içki içmeye devam ederse vücut bu durma istifra ederek cevap verir ve zehiri istifra yoluyla dışarı atar. Bu kişilerin bir seferde çok fazla alkol alması durumunda klinik vakalar bile söz konusu olabilir.

Mutasyonların yeri: ALDH genindeki mutasyon, genin 671. pozisyonunda bulunan Guanin (G), yerine Adenin (A) gelmesi ile oluşmuştur ki, bu değişiklik ALDH enzimini meydana getiren amino asitlerden lisin yerine glutamik asit kodlanmasına sebep olur, bu da asetaldehitin sirke asidine dönüştürülmesini engeller. [9]

SNCA Geni nin ve Alkol bağımlılığına olan etkisi

İndiana Üniversitesi tarafından 2014 yılında yüzlerce genin taranması sonunda dördüncü kromozom üzerinde SNCA genine (Synuclein Alpha) ulaşıldı. Bu gen üzerinde bulunan birçok mutasyonun alkol bağımlılığı ile yakından ilişkili olduğu tespit edildi.

SNCA geninin görevi nedir

SNCA geni, SNCA adında bir protein kodlar. Bu protein beynin esnekliğini ile sinirler arasında iletişimi sağlıyor. Bu proteinin beyinde olmaması veya yeterli olmaması durumunda nörobiyolojik aktivite azalıyor ve kişinin motivasyonu düşüyor.

Bağımlılık nasıl oluyor : Başlangıçta alkol tüketimi ile yükseltilen nörobiyolojik aktivite, alkolün etkisinin geçmesi ile tekrar düşüyor. Aktiviteyi yükseltmek için tekrar alkol alınıyor ve sonunda kişi bu kısır döngü içerisinde alkol bağımlısı oluyor.

Sonuç: Yapılan bu araştırma, alkol bağımlıların beyninde SNCA proteininin çok az olduğunu ve bu eksikliği dengelemek için kişinin sürekli alkol tüketerek nörobiyolojik aktiviteyi yükselttiğini gösteriyor. [12]

Alkol tüketimine bağlı hastalık riskleri

Alkol, vücudun birçok organına zarar vererek birçok hastalığın ortaya çıkmasına sebep olan güçlü bir serbest radikaldir. Yüksek alkol tüketimi başta karaciğer, kalp, beyin, yemek borusu, sinir sistemin gibi vücudun önemli organlarında tahribata ve kansere yol açar.

Aşağıda, alkolün sebep olduğu hastalıklar konusunda yapılmış bazı araştırmalar ve sonuçları bulunmaktadır.

1- Araştırma, Alkol tüketimine bağlı gelişen çeşitli riskler: 2009 yılında The Lancet dergisinde yayınlanan ve 9 yıllık bir dönemi kapsayan bir araştırmanın sonuçları şöyle:

• Zehirlenme riski 21.7 kat
• Karaciğer kanseri riski 2.1 kat
• Baş ve boyun kanseri riski 3.5 kat
• Tüberküloz riski 4.1 kat
• Pnömoni riski 3.3 kat
• Karaciğer hastalıkları riski 6.2 kat
• Pankreas hastalıkları riski 6.7 kat
• Ağır içicilerde herhangi bir nedene bağlanamayan ölümler 7.7 kat. [10]

2- Araştırma, Alkol tüketimine bağlı oluşan kanser vakaları: 2011 yılında The British Medical Journal dergisinde yayınlanan ve 363988 erkek ve kadınla yapılan büyük çaplı bir araştırma, erkeklerde her 10, kadınlarda her 33 kanser vakasının sebebi aşırı alkol tüketiminden kaynaklandığını gösteriyor.

Sonuçlar şöyle

• Erkeklerde alkol tüketiminin sebep olduğu 57600 kanser vakasının 33000‘i günde 2 ve daha fazla alkollü içecek tüketenlerde görüldü. Bu grupta görülen kanser çeşitleri şunlardır : Üst sindirim sistemi, bağırsak ve karaciğer kanseri.
• Kadınlarda alkol tüketiminin sebep olduğu 21500 kanser vakasının 17400’ni günde 1 ve daha fazla alkollü içecek tüketenlerde görüldü. Bu grupta görülen kanser çeşitleri bazıları şunlardır: Üst sindirim sistemi, kolon, karaciğer ve göğüs kanseri. [11]

Not: Alkol sorunu olan insanların bir araya geldiği kardeşlik kuruluşu Adsız Alkolikler tanıtım sayfasına buradan ulaşabilirsiniz. http://www.adsizalkolikler.com/

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++++

Kaynaklar

1. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3860431/
2. http://www.icap.org/PolicyTools/ICAPBlueBook/BlueBookModules/20StandardDrinks/tabid/161/Default.aspx
3. https://en.wikipedia.org/wiki/Recommended_maximum_intake_of_alcoholic_beverages
4. http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(09)60746-7/abstract
5. http://stm.sciencemag.org/content/4/116/116ra6
6. http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0050187
7. http://www.jneurosci.org/content/24/21/5022.long
8. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4211991/pdf/nihms617812.pdf
9. http://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.1000050#pmed-1000050-b013
10. http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(09)60746-7/abstract
11. http://www.bmj.com/content/342/bmj.d1584

Bu blogdaki makaleler bir başka yayın organında kaynak gösterilmeden yayınlanamaz, çoğaltılamaz ve kullanılamaz.

Genellikle ilaçların ilaçlarla karşılıklı etkileşimi bilinirken gıda maddeleri ve içeceklerin ilaçlara olan etkisi pek bilinmez. Halbuki gıda ve içeceklerin içerisinde bulunan kimyasallar, mineraller, enzimler ve proteinler ilaçların etkisini oldukça değiştirebiliyor.

DİKKAT: Aşağıda okuyacağınız makale çeşitli bilimsel dergilerden derlenerek hazırlanmış olup sadece bilgilendirmek amacı ile yazılmıştır. Uygulama için mutlaka doktorunuza danışmanız gerekmektedir.

1. Antidepresanlar ile şarap ve peynirin karşılıklı etkileşimi

Antidepresanlar genellikle MAO (monoamin oksidaz) inhibitörleri adında bir enzim içermektedir. Bu enzimin görevi beyinde bazı kimyasal habercileri (nörotransmitter) parçalayarak serotonin, norepinefrin ve dopamin gibi mutluluk hormonlarının seviyesini artırır.

MAO enziminin tiramine olumsuz etkisi: Tiramin, peynir, lahana, fasulye gibi gıda maddelerinde bulunur. Bu gıdalar uzun süreli tüketildiğinde Tiramin vücutta depolanır. Fazla Tiramin ise MAO enziminin etkisinin bloke edilmesine sebep olur.

Peynir, şarap ve antidepresanların birlikte oluşturduğu tehlike: Peynir, şarap ve MAO içeren antidepresanların birlikte kullanımı yüksek tansiyon ve beyin kanaması gibi ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Ayrıca yukarıdaki listeye muz, ananas, hindistan cevizi, incir, kuru üzüm, yoğurt, soya sosu ve lahana turşusu gibi gıda maddeleri de dahildir. [1]

2. Kolesterol düşürücüler ile simvastatin ve greyfurt suyunun karşılıklı etkileşimi

Kolesterol düşürücü ilaçların içerisinde bulunan simvastatin veya atorvastatin gibi maddeler greyfurt suyu, portakal suyu, limon suyu gibi narenciye suları ile birlikte alındığı takdirde bunların içerisinde bulunan Naringenin yağ düşürücülerin etkisini daha da güçlendirerek tehlike oluşturabilir.

Naringenin sadece yağ düşürücülerin etkisini arttırmakla kalmıyor aynı zamanda kalp ilaçlarında bulunan Nifedipin etkisini de arttırarak tehlike oluşturabiliyor. [2]

3. Kan pıhtılaşması ile fenprokumon ve vitamin K’nin karşılıklı etkileşimi

Ispanak, brokoli, brüksel lahanası gibi yeşil sebzeler sağlıklı yiyecekler olmasının yanı sıra bol miktarda Vitamin K içerirler. Vitamin K fenprokumon veya varfarinin gibi kanın pıhtılaşmasını önleyen ilaçların etkisini azaltır. Bu sebeple yeşil sebze ve meyveler bir seferde bol miktarda yemek yerine, küçük miktarlarda sürekli yemek daha faydalı. [3]

Ayrıca kan inceltici kullananların multivitamin tabletlerini de dikkatli kullanmaları gerekiyor, zira bu tabletler de kan incelticilerinin etkisini zayıflatıyor.

4. Ağrı kesiciler ile alkolün karşılıklı etkileşimi

Parasetamol, baş ağrısı ve vücut ağrılarını dindirmeye yardımcı olan aynı zamanda ateş düşürücü özelliği de olan etkili bir ağrı kesicidir. Bu ilaç aşırı dozda alınması karaciğer zarar verir. Eğer ilaç bira veya şarap gibi alkol içeren içeceklerle birlikte alınması durumunda karaciğere ağır hasarlar vermesi kaçınılmaz olur. [4]

5. Demir tabletleri ile kahve, siyah çay, yeşil çay gibi tanen içeren içeceklerin karşılıklı etkileşimi

Kansızlık nedeni ile demir tabletleri alanlar tableti almadan önce 2, aldıktan sonra 2 saat şarap, kahve, yeşil ve siyah çay gibi Taneniçeren içecekler içilmemelidir. Tanen, demir iyonlarına bağlanarak demirin mide ve bağırsaklardan emilimini güçleştirir. [5]

6. Teofilin içerikli astım ilaçları ile karabiberin karşılıklı etkileşimi

Teofilin, solunum yollarındaki iltihaplanmaları kurutarak, bronşların açılmasına olanak sağlayan bir astım ilacıdır. Astım tedavisi amacı ile teofilin içeren ilaç kullananların aynı zamanda karabiber kullanmamaları gerekir. Zira karabiberin içeriğinde bulunan piperine adlı madde vücutta olması gerekenden daha fazla teofilin birikmesine sebep olur ki, bu da yukarıda anlatıldığı gibi Tanen benzeri bir etki göstererek Teofilin emilimini zorlaştırır. [6]

Teofilin ile yüksek yağlı ve yüksek karbonhidratlı gıdalar: Teofilin in etkisini sadece karabiber değiştirmiyor. Teofilin üzerinde farklı gıdalar farklı etkilere sahip. Örneğin yüksek yağlı gıdalar vücutta teofilin miktarını artırırken, yüksek karbonhidratlı gıdalar azaltır.

• Teofilin ve alkol: Teofilin içerikli ilaç kullananlar aynı zamanda alkol kullanmaktan kaçınmalıdırlar. Çünkü alkol ve teofilin birlikte alındığında bulantı, kusma, baş ağrısı ve sinirlilik gibi yan etkiler oluşmaktadır. [7]
• Teofilin ve kafein: Teofilin içerikli ilaçlar kullanılırken yüksek miktarlarda kafein içeren yiyecek ve içeceklerden kaçınılmalıdır.(Örneğin, çikolata, kola, kahve ve çay). Teofilin bir ksantintürevidir, yani içeriğinde ksantin bulunur. Yüksek miktarda Kafein tüketimi ksantin etkisini artırır ki, bu da tedavide istenmeyen bir durumdur. [8]

7. Tansiyon ilaçları ile yüksek yağlı yiyeceklerin karşılıklı etkileşimi

Propranolol, beta blocker gibi tansiyon düşürücü ilaçlarda bulunan bir etken maddedir. Bu ilaç da her ilaç gibi önce kan yolu ile karaciğere gelerek karaciğeri zararlı atık maddelerden arındırır.

Karaciğer, sadece ilaçların zararlı etkisinin yok etmekle kalmayıp aynı zamanda gıda maddelerini de karaciğerde birtakım işlemlerden geçerir.

Karaciğeri en fazla yoran gıdaların başında yüksek yağlı yiyecekler gelmektedir. Karaciğer yüksek yağlı bir yiyecekle meşgulken alınan tansiyon ilacı ile yeterince ilgilenemez bu yüzden etkisi yüksek olabilir. Bunun dışında propranolol yağda çözünme özelliğine sahip bir maddedir (lipofil). Midede yağ oranının artması da ilacın çözünürlüğünü hızlandırarak tansiyonun hızli bir sekilde gereğinden fazla düşmesine yol açabilir.

Bunların dışında başka bir faktör de yağlı yiyeceklerin safra asidi üretimini uyarıyor olması. Bu da midedeki Ph değerinin değişmesine yol açarak ilaçların zamanından çok önce çözünmesine yol açar.

8. Antibiyotikler ile sütün karşılıklı etkileşimi

Süt, peynir, yoğurt ve bazı maden sularında kemikler için önemli bir mineral olan kalsiyum bulunur.

İdrar yolu enfeksiyonlarına karşı kullanılırlar Tetrasiklin grubundaki antibiyotikler süt ve süt ürünleri ile birlikte alındığı takdirde büyük oranda etkisini kaybeder.

Sebep: Tetrasiklinler, süt ürünlerinde bulunan kalsiyum ile birleşerek küçük kümecikler oluştururlar, bu da antibiyotiğin bağırsak duvarından kana geçmesini engel olur.

Not: İçeriğinde ciprofloxacin, norfloxacin, doxycyclin, penicillin veya erythromycin nulunan antibiyotiklerde bu tehlike bulunmamaktadır. [9]

9. Kemik erimesi ilaçları ile yüksek kalsiyum içeren içeceklerin karşılıklı etkileşimi

Kemik erimesini önlemek amacı ile kullanılan bifosfonatlar kemiklerde kalsiyum kompleksler oluşturarak kemik erimesine karşı koruyucu önlem alırlar. Bu ilaçların içeriğinde alendronat veya risedronat bulundugu için kemik erimesi ilaçlar sadece içme suyu ile alındığı takdirde etkili olmaktadır. Maden suyu veya yüksek kalsiyumiçeren diğer gazlı içeceklerle alındığı takdirde etkisini kaybeder. [10]

10. Mide yanması karşı kullanılan ilaçlardaki antiasit ile sitratlar’in karşılıklı etkileşimi

Mide yanması vakaları için üretilen ilaçların çoğunda alüminyum tuzlarını içeren antiasit kullanılır. Bu ilaçların meyve suları, limonata, ve efervesan tabletler ve şarap gibi sitratlarla birlikte alınması vücutta gereğinden fazla alüminyum emilimine sebep olur.

Alüminyumun vücutta artması başta böbrek fonksiyonları olmak üzere vücutta birçok fonksiyonun bozulmasına sebep olur. Örneğin nörolojik bozukluklar, osteodistrofi ve anemi ve alzheimere yol açmaktadır. [11]

11. Guatr ilaçları ile süt ve maden suyunun karşılıklı etkileşimi

Levothyroxin, guatr ilaçlarının içeriğinde bulunan bir etken maddedir. Levothyroxin’in etkisi süt ve süt ürünleri ile birçok gıda maddesinde bulunan kalsiyum, magnezyum, demir gibi polyvalent katyonlar ile birlikte alındığı takdirde azalır. Levothyroxin ile polyvalent katyonlararasındaki mekanizmanın nasıl çalıştığı henüz tam olarak çözülmüş değil ama kalsiyum karbonatın midenin pH değerini düşürerek Levothyroxin etkisini kaybettirdiği biliniyor. [12] Tiroid hormonlarıkesinlikle sade içme suları ile alınmalıdır. Maden suyu ile içildiği takdirde kalsiyumdan dolayı hormon etkisini kaybeder. [13]

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++ 

Kaynaklar

1. http://link.springer.com/article/10.1007/BF00652232
2. http://www.ualberta.ca/~csps/JPPS4(3)/S.Wanwimolruk/grapefruit.pdf
3. http://www.courses.ahc.umn.edu/pharmacy/5822/Lectures/chest_pharmacology_warfarin.pdf
4. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1046/j.1365-2125.2000.00167.x/epdf
5. http://gut.bmj.com/content/16/3/193.long
6. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15916450
7. http://www.omjournal.org/images/75_m_deatials_pdf_.pdf
8. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9606845
9. http://www.omjournal.org/fultext_PDF.aspx?DetailsID=75&type=Abstract
10. http://www.osteoporosis.ca/osteoporosis-and-you/drug-treatments/bisphosphonates/
11. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8200332
12. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1600-0773.1999.tb00883.x/abstract
13. http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=192748

Bu blogdaki makaleler bir başka yayın organında kaynak gösterilmeden yayınlanamaz, çoğaltılamaz ve kullanılamaz.

Antidepresanlar hamileler için pek masum bir ilaç değil

Uzun yıllar boyunca kadar kabul edilen yaygın görüş antidepresanların doğmamış çocuk için bir tehlike oluşturmadığı yönündeydi. Bu yaygın görüş Montreal Üniversitesinin yapmış olduğu bir araştırmayla Aralık 2015’ten itibaren tartışılmaya başlandı.

Sonuçlar kesin olmamakla beraber hamilelikte alınan antidepresanların içerisinde bulunan etken maddenin kan yolu ile plasentaya ulaşarak doğacak olan çocuğun otistik olma riskini % 87 oranında artırdığını gösteriyor !!!

***

Otizm doğum öncesi embriyonal dönemde başlayan ve ömür boyu devam eden ve gün geçtikçe giderek artan bir sağlık sorunudur. Günümüzde her doğan yüz erkek çocuğun üçünde, kız çocuğun ise birinde otizm görülmektedir.

Otizm, karmaşık bir hastalık olup ortaya çıkmasında rol oynayan etkenlerin tamamı henüz bilinmiyor. Bilinenlerden bazıları ise genetik yatkınlık ve çevresel etkenlerdir.

Nedir Bunlar 

• Genetik faktörler: Son yapılan çalışmalar otizmin ortaya çıkmasında az sayıda genin etkili olduğu ama buna karşılık çok sayıda mutasyonun rol oynadığını gösteriyor. Bu mutasyonlar, anne ve babada daha önce bulunmayan ama yumurta döllendikten sonra ortaya çıkan mutasyonlar dır. [1]
• Çevresel faktörler: Tarım ve böcek ilaçlarında kullanılan zehirli Pestisitler [2] ve pet şişe üretiminde kullanılan Bisphenol A.[3] Bunların dışında daha birçok çevresel etkenin hastalık ile ilişkisi var.

Antidepresanlar otizm riskini yüzde 87 yükseltiyor

Montreal Üniversitesinin 1998 ile 2009 yılları arasında 145456 anne ve onlardan doğan çocukların dosyalarını inceleyerek yaptığı bir araştırmada, hamileliğin 4. ayından doğuma kadar geçen sürede alınan antidepresanların % 87 oranında otizm riskini artırdığı tespit edildi. Pediatri JAMA dergisinde yayımlanan araştırma hamileliğin ilk üç ayında alınan depresyon ilaçlarının otizm riskini etkilemediğini gösteriyor.

Sebep

Depresyon ilaçlarının çalışma mekanizması ilacın etken maddesine göre değişiklik gösteriyor. Bu araştırmada söz konusu olan antidepresanlar, Selective Serotonin Reuptake İnhibitor (SSRI) grubuna ait bir antidepresandır.

Selective Serotonin Reuptake İnhibitor (SSRI) antidepresanlar nasıl çalışıyor: Bilindiği gibi depresyon vakalarında vücuttaki serotonin çok çabuk parçalanarak vücudun serotoninsiz kalmasına sebep olur. Oysaki serotonin vücuda enerji ve mutluluk veren bir hormondur. SSRI grubundaki antidepresanlar vücuttaki serotonin parçalanma sürecini durdurarak depresyonu bastırır.

Serotonin’in vücutta daha başka görevleri de var. Örneğin; hücre bölünmesi, hücre farklılaşması, hücre göçü gibi çok önemli görevlerde de yer alır.

Gelelim antidepresanların hamilelikte otizme etkisine. Aslında konu şimdilik tam olarak bilinmemekle birlikte konunun vücutta serotonin ekonomisiyle ilgili olduğu tahmin ediliyor. Şöyle ki, antidepresanlar vasıtasıyla serotonin’in parçalanmasının engellenmesi ve bu engellenme süresinin optimal ayarlanamaması, embriyonun beynini olumsuz etkileyerek otizme sebep olduğu düşünülüyor.

Antidepresanların etkisi ilk sırada değil

Yapılan araştırmalar, hamile kadınların yüzde altısı ile onu arası antidepresan kullandığını gösteriyor. Antidepresan kullanımı büyük bir sağlık sorunu olmakla beraber bu annelerden doğan çocukların tamamı otistik olmuyor. Bu da gösteriyor ki, antidepresan kullanımı ile otizm arasında başka faktörler de rol oynuyor. Bu etkenler örneğin,ilacın dozu ve etken maddesinin çeşidi olabilir.

Paniğe gerek yok

Konu hakkında açıklama yapan Seattle Children’s Hospital’den Bryan King, hamile kadınların paniğe kapılarak Antidepresan kullanmayı bırakmamalarını öneriyor ve şöyle diyor: “Şu anda kesin bir şey söylemek için çok erken. Çünkü ilâcın dozu, içeriği ve içeriğin diğer faktörlerle karşılıklı etkileşimi oldukça karmaşık bir konu. Bunların tamamını anlayarak kesin bir şey söylemek için biz dizi araştırmanın daha yapılması gerekiyor.”

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++++

Kaynaklar

Assessing Risk of Autism Spectrum Disorder in Children After Antidepressant Use During Pregnancy

JAMA Pediatr. Published online December 14, 2015. doi:10.1001/jamapediatrics.2015.3493

• (1) http://www.nature.com/nature/journal/v485/n7397/full/nature11011.html
• (2) http://ije.oxfordjournals.org/content/43/2/443.long
• (3) http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/aur.1444/abstract

Bu blogdaki makaleler bir başka yayın organında kaynak gösterilmeden yayınlanamaz, çoğaltılamaz ve kullanılamaz.

Sigaranın kalp damar hastalıkları ve kanser gibi ciddi hastalıklara sebep olduğu herkes tarafından bilinen bir durum.

İsveç Karolinska enstitüsünün yapmış olduğu bir araştırma ise sigaranın keşfedilmemiş bir zararını daha ortaya çıkardı. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, romatizma vakalarının sigara içen kadınlarda içmeyenlere göre yaklaşık üç kat daha fazla olduğunu gösteriyor. Bu riskin sigara bırakıldıktan sonra yaklaşık dört yıl daha devam ediyor.

Sebep

Sigara dumanında bulunan bazı toksik maddelerin dokular içerisinde Citrullinierten peptide protein artışına neden oluyor. Bu artış ise bağışıklık sisteminde bulunan antikorların dengesini bozuyor ve dengesi bozulan antikorlar vücudun kendi dokularına saldırarak eklemlerin iltihaplanmasına, başka bir ifade ile romatizmaya sebep oluyor.

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++++

Kaynak

Cigarette smoking and smoking cessation in relation to risk of rheumatoid arthritis in women

Bu blogdaki makaleler bir başka yayın organında kaynak gösterilmeden yayınlanamaz, çoğaltılamaz ve kullanılamaz.

Doğum ayı sağlık riskini söylüyor

“Bana ne zaman doğduğunu söyle, sana ne kadar sağlıklı olduğunu söyleyeyim.” Kulağa biraz astrolojik burç falı gibi gelen bu söz gelecekte gerçek olacak gibi görünüyor. Zira Doğum ayı ile sağlık arasında yakın ilişki olduğunu gösteren yüzlerce hatta binlerce bilimsel çalışma bulunuyor. Aşağıda bu konuda yapılmış birkaç önemli istatistiksel araştırma ile bu araştırmalardan elde edilen sonuçları okuyacaksınız.

Bilim çevreleri doğum ayının hastalıklara etkisi konusunda farklı görüşlere sahip.

• Bazı çevreler Doğum ayının hastalıklara etkisinin çok az olacağı asıl belirleyici olanın genetik yapı ile yaşam stili olduğu görüşünde.
• Karşı görüşte olanlar ise hamileliğin geçtiği 9 aylık süre içerisinde güneş ışığı, alınan gıdalar ve mevsimsel hastalıkların embriyonun gelişimini etkileyen epigenetik faktörler olduğu görüşünde.

Bu iki farklı görüşün güçlü argümanları olsa da konunun klinik ve laboratuvar çalışmalar ile desteklenmeye ihtiyacı var. Çünkü laboratuvar ve klinik çalışmalar ile desteklenmeyen bir araştırma eksik bir araştırmadır.

Her ne kadar bu araştırmalarda klinik ve laboratuvar deneyler eksik olsada, milyonlarca insanın katıldığı istatistiksel bir çalışmanın sonuçlarının önemli ipuçları verdiğini de göz ardı etmemek gerek.

Yapılan araştırmalar ve ortaya çıkan sonuçlar

1. Araştırma 

Bu araştırma ingiltere’de sağlık verilerinin toplandığı Biobank adlı veri bankasındaki verilerin incelenmesi ile yapılmıştır. Araştırma, 450000 erkek ve kız çocuğun doğum tarihi ve sağlık kayıtları incelenerek yapılmıştır. Araştırmada daha çok bebeklerin doğum ağırlığı boyu ve kızların ergenliğe giriş yaşı ele alınmıştır. (1)

Yazın doğan kızlar ergenliğe daha geç giriyorlar

Cambridge Üniversitesi tarafından yapılan ve Heliyon dergisinin 12 ekim 2015 tarihli sayısında yayınlanan bu araştırma, yaz aylarında doğan çocukların daha büyük ve daha sağlıklı olduklarını gösteriyor. Ayrıca araştırmadan çıkan başka bir sonuç da Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında doğan kızların kış aylarında doğan kızlara göre ergenlik çağına daha geç girdiklerini gösteriyor.

Sebep bilinmiyor

Mevsimlerin bu etkisinin nasıl olduğu şimdilik tam olarak bilinmiyor. Ama tahminler, yaz çocuklarının özellikle hamileliğin ikinci yarısında daha fazla güneş ışığına maruz kalmasından dolayı artan D vitamini miktarının böyle bir etkiye sebep olabileceği yönünde.

2. Araştırma

Çeşitli aylarda çeşitli hastalıklara yatkınlık

İkinci araştırma, New Yorkta 1985 ile 2013 yılları arasında 1,7 milyon hasta ve bunların muzdarip olduğu 1688 değişik hastalığın istatistiksel incelenmesi ile yapılmıştır. Araştırmadan ortaya çıkan sonuçlar doğum ayı ile 55 hastalık arasında bazı bağlantıların olduğunu gösteriyor. (2)

Başlıklar halinde ortaya çıkan sonuçlardan bazıları

• Aralık ayı doğumlular daha çok hematoma (ciltte morluklar) yatkın.
• Ocak ayı doğumlular daha çok hipertansiyona yatkın.
• Mart ve Nisan ayında doğanlar sıklıkla kalp damar rahatsızlığına, genellikle de ateroskleroz daha yatkın.
• Mayıs ayında doğanlar en sağlıklı olan grup.
• Yaz aylarında doğanlar alerjiye daha yatkın.
• Eylül ayı doğumlular daha çok kusma problemi ile karşı karşıya kalıyorlar.
• Ekim ve Kasım aylarında doğanlar bronşit, viral enfeksiyonlar ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğuna yatkın (ADHD).

3. Araştırma

Doğum ayı ve intihar riski

British Journal Psikiyatri dergisinde yayınlanan bir araştırma Mart, Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında doğanların, kış ve sonbaharda doğan yaşıtlarına göre %17 daha fazla intihar ettiklerini gösteriyor. (3) Dergide yapılan açıklamada, bu oranın alkol bağımlılığından hayatını kaybedenlerle aynı olduğu da belirtiliyor.

Liverpool üniversitesi’nin 1979 – 2001 yılları arasında İngiltere ve Galler’de yapmış olduğu başka bir araştırma, intihar ve kendini yaralama vakalarının ilkbahar doğumlularda diğer mevsimlerde doğanlara göre daha fazla olduğunu gösteriyor. 52000 vakanın incelendiği araştırma bu oranın kadınlarda % 30, erkeklerde %14 olduğunu gösteriyor. (4)

Açıklama: İntihar oldukça kompleks bir olay. Kişiyi intihara götüren sebepler arasında birçok faktör rol oynamaktadır, bu nedenle intihar sebebini sadece doğum ayına bağlamak elbette doğru olmaz. Fakat makalenin yazarı Salib‘in bu konuda öne sürdüğü hipotez de oldukça tutarlı görünüyor.

Hipotezde, ilkbahar çocuklarının anne karnında beyin gelişiminin en kritik zamanını kış aylarında geçirmesinin büyük bir dezavantaj olabileceğinden bahsediliyor ve Salib bu dezavantaj için şöyle diyor: „ Eğer anne bu aylarda herhangi bir enfeksiyonal hastalık geçirirse vücutta oluşacak sıcaklık farkı fetusun beyin yapılanmasını olumsuz etkileyerek, doğacak olan çocuğun yetişkinlikte intihara yatkın olmasına sebep olabilir.“

4. Araştırma

Doğum ayı ve Multiple skleroz

Michigan Üniversitesi‘nden Cristen Willer’in Kanada, İngiltere, Danimarka ve İsveç’te 71400 MS hastasının verilerini inceleyerek yaptığı bir araştırma, Mayıs ayı doğumlularda en fazla, Kasım doğumlularda ise en az MS hastalığı görüldüğünü gösteriyor. Araştırma açık bir şekilde Mayıs ayında doğanların % 13 daha fazla MS olduğunu gösteriyor (Kasım ayında doğanlara göre). Araştırmada bu farkın nereden geldiği, eğer çevresel faktörler rol oynuyorsa bunun doğum öncesi mi yoksa sonrası mı etkili olduğunun henüz bilinmediği bildiriliyor. (5)

Sonuç

Bu araştırmalar doğum ayı ile sağlığımız arasında bir ilişki olduğunu gösteriyor fakat bu ilişkinin ne derece etkili olduğu konusu şu an için spekülasyona açık bir konu.

Son söz

Hangi ayda doğmuş olursak olalım, sağlıklı bir yaşam için yılın tüm aylarında sağlıklı beslenme, spor yapma ve stresten uzak durmayı kendimize ilke edinmeliyiz.

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++++

Kaynak

1. http://www.heliyon.com/article/e00031/
2. http://jamia.oxfordjournals.org/content/22/5/1042.long
3. http://bjp.rcpsych.org/content/188/5/416.long
4. http://www.tandfonline.com/doi/full/10.3109/13651500903261323
5. http://www.bmj.com/content/330/7483/120.long

Bu blogdaki makaleler bir başka yayın organında kaynak gösterilmeden yayınlanamaz, çoğaltılamaz ve kullanılamaz.

İnsanın kendini karşıdaki kişinin yerine koyarak onun acısını hissedebilmesi yani empati kurabilmesi temelde o kişinin kendi acısını ne kadar yoğun hissetmesiyle çok yakından ilgili.

***

Ağrı ve acılarımızı ne kadar yoğun hissediyoruz? Ağrı ve acıya ne kadar katlanabiliyoruz? Bir yerimiz ağrıdığında acımızı hafifletmek için hemen ağrı kesici bir tablet mi alıyoruz?

Bu sorulara verilecek cevap aynı zamanda karşıdaki insanın acılarına ne derece duyarlı olduğumuzu yani empati kurabilme yeteneğimizi de ortaya koyuyor.

Fiziksel acının şiddetinin kişiden kişiye değiştiğini hatta kadınların fiziksel acıya erkeklerden daha fazla duyarlı olduğunu biliyoruz. Peki ama bu fark nereden kaynaklanıyor?

Bilimsel çalışmalardan elde edilen veriler bu farkın beyinde acının algılandığı bölgelerde bulunan sinir bağlantılarının kişiden kişiye farklı olmasından kaynaklandığını gösteriyor.

Acı hissi az ise empati de az

Viyana Üniversitesi‘nden Claus Lamm ve arkadaşlarının yapmış olduğu bir araştırma acı ile empati arasındaki ilişkinin nasıl kurulduğunu ve bunun nörolojik (sinirsel) boyutunu ortaya çıkardı. Buna göre, fiziksel acı beynin işleyişini değiştirerek kişinin diğer insanlarla empati kurabilmesini sağlıyor.

Nasıl oluyor da acıyı fazla hisseden kişinin empati kurma becerisi de o oranda fazla oluyor.

Bu sorunun cevabı beynin empati bölgesi ile yaşamsal tecrübeler ile öğrenilen bilgilerin toplandığı merkezin birbirine çok yakın olmasında yatıyor. Bu yakınlık haliyle beynin bu bölgeleri arasında daha kolay bilgi alışverişi yapılmasına sebep oluyor

Acılı bir olay karşısında acıyı şiddetli hisseden ve fazla empati kurabilen kişiler, beyinlerinin bu yapısından dolayı karşıdaki kişi ile daha kolay empati kurabiliyor.

Araştırmacılar, beynin bu iki bölgesindeki bağlantı yoğunluğunun edindiğimiz hayat tecrübeleri ile ilgili olabileceğini düşünüyorlar. Buna göre, edindiğimiz tecrübeler beyinin bölgeleri arasında yoğunluğu artırırken, empatiyi de yükseltiyor.

Başkasının acısını ne kadar hissedebiliyoruz

Bu soruya cevap bulabilmek için Claus Lamm ve ekibi 102 kişiden oluşan bir denek grubunda çok aşamalı deneyler uyguladı.

Deneyde kullanılan metot ve aşamaları

1. Aşama: Deneklerin cildine acı duyacakları miktarda elektrik akımı verildi ve aynı zamanda bilgisayar ekranından acı çağrışımı yaptırabilecek çeşitli semboller geçirildi. Ardından deneklere ne kadar acı hissettikleri ve sembollerin kendilerinde nasıl bir duygu uyandırdığı soruldu.

Sonuç olarak cildinde çok acı hisseden deneklerin acı çağrışımı yaptıran sembollere daha duyarlı olduğu tespit edildi.

2. Aşama: Birinci aşamada cildinde yoğun acı hisseden denekler iki gruba ayrıldı ve ikinci aşamaya geçmeden önce birinci grup deneklere ağrı kesici tablet, ikinci grup deneklere plasebo verildi.

Ardından her iki gruptaki deneklerin ciltlerine tekrar elektrik verildi ve aynı zamanda bilgisayar ekranından farklı yoğunlukta acı çeken insan yüz ifadeleri gösterilerek deneklerden bu insanların ne kadar acı duydukları yönünde tahminde bulunmaları istendi.

Ağrı kesiciler empati kurmayı engelliyor

Ağrı kesici verilen birinci gruptaki denekler ağrı kesicinin etkisiyle hem kendi acılarını daha az hissettiler hem de diğer insanların acısını daha hafife aldılar. Başka bir ifadeyle ağrı kesiciler sadece acıyı azaltmak ile kalmıyor aynı zamanda empatiyi de azaltıyor.

3. Aşama: Her iki gruptaki deneklerin beyni Fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRI) yöntemiyle görüntülendi. fMRI iki grubun beyninin ilgili bölümlerinde farklı aktivite olduğunu gösterdi. Sonuç olarak beynin serebral korteks bölgesinde yer alan acı ve empatiden sorumlu bölgesinin ağrı kesici tablet alan grupta daha az aktif olduğu görülürken bu bölgenin plasebo alan grupta daha aktif olduğu tespit edildi.

Mekanizma nasıl çalışıyor

Bu araştırma fiziksel acıya duyarlılık ile empati arasında sıkı bir bağ olduğunu göstermesi açısından önem arz ediyor. Acı ve empatinin beyinde gerçekleşen nöronal bir aktivite olduğunun anlaşılmasından sonra gözler mekanizmanın nasıl çalıştığı konusuna çevrildi ve dikkatler vücudun ürettiği ama aynı zamanda ağrı kesicilerin içerdiğinde de bulunan opioid* denilen morfin benzeri ağrı giderici kimyasal bir maddeye çevrildi.

4. Aşama: Opioid’in empati kurmadaki etkisini anlayabilmek için ağrı kesici verilen deneklerle bir deney daha yapıldı. Bu sefer deneklerin bir kısmına hem ağrı kesici hem de Naltrexon (opioid bloke edici ilaç) verilerek ağrı kesicinin etkisi ortadan kaldırıldı. Deneklerin diğer yarısına ise sadece ağrı kesici verildi.

Naltrexon verilen deneklerin elektrik akımının vermiş olduğu acıyı tekrar hisseder hale geldiği ve daha kolay empati kurduğu tespit edildi.

Özet

• Beyinde acı ve empatiyi algılayan bölgeler birbirine çok yakın ve bu bölgeler gerek genetik nedenlerle gerekse kişinin hayat tecrübesiyle alakalı olarak kişiden kişiye değişen farklı yoğunluklarda sinir hücreleriyle birbirine bağlıdırlar.
• Beynimizin acı ve empati bölgeleri arasındaki nöronal bağların miktarı acıyı daha fazla hissetmemizi bu da daha fazla empati kurmamızı başka bir ifadeyle başkasının acısını anlamamızı, yani kendimizi acı çekenin yerine koyarak düşünebilme becerisi kazanmamızı sağlıyor.
• Vücudun kendi ürettiği ve uyuşturucu özelliğine sahip opioid, sadece acıları azaltmakla kalmıyor aynı zamanda kişinin empati kurmasını da zorlaştırıyor.
• Kişinin geçmişte yaşadığı bir olay muhtemelen beyindeki acı ve empati bölgelerinde yeni nöral bağlantıların oluşmasına sebep oluyor. Zira bu yüzden özellikle belli bir olaya empatiyle yaklaşırken diğer bir olaya tamamen vurdumduymaz davranarak tepkisiz kalıyoruz.

Opioid*: Opioid vücutta morfin gibi etki gösteren kimyasal maddelerdir. Ana kullanım amaçları analjezi’dir. Bu ajanlar merkezi sinir sistemindeki ve gastrointestinal sistemdeki opioid reseptörlerine bağlanarak etki gösterirler. Bu bağlanma sonucu hem istenen hem de istenmeyen etkiler oluşur. Beş çeşit narkotik sınıfı vardır: (wikipedia)

Teşekkür: Bu makaleyi hazırlarken moderasyon aşamada bana yardımcı olan Düsseldorf Heinrich-Heine Üniversitesi Patoloji bölümünden arkadaşım Biyolog Dr Ercan Çalışkan’a çok teşekkürler.

Mehmet Saltuerk

++++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++++

Kaynak

Placebo analgesia and its opioidergic regulation suggest that empathy for pain is grounded in self pain

Bu blogdaki makaleler bir başka yayın organında kaynak gösterilmeden yayınlanamaz, çoğaltılamaz ve kullanılamaz.

Yumurta hücresine ulaşabilmek, sperm için maratonun sadece ilk etabı. Anahtarı yoksa, kapıda kalıyor. Tıp nihayet bu anahtarın ne olduğunu buldu. Ufukta erkek için doğum kontrol hapı görünüyor.

Prezervatif yerine hap mı?

Prezervatif yerine, erkeğin de hapla korunması yönünde umut vaat eden bir yenilik var. Zira fare üzerinde gerçekleştirdikleri deneylerde ”tamamen sperme özgü” bir biyolojik farkı bulan Japon bilim adamları, bu farkı ortadan kaldırarak spermlerin ”makul bir süre” hareketsiz kaldıklarını ve böylece yumurt hücresine giremediklerini gözlemlediler. Alanında büyük prestije sahip ”Science” dergisinde yayınlanan çalışmada, araştırmacılar bu farkın insan spermleri için de geçerli olduğunu, dolayısıyla araştırmanın insan spermlerine uyarlanabilir olduğunu vurguluyorlar.

Sperme kapıyı açan anahtarı

Bugün için ilaçla gebeliğe karşı korunma sadece kadında mümkün. Uzun yıllardır süregelen araştırmalara rağmen, tıp henüz erkek için benzeri bir imkan bulamadı. 2012’de denenmiş olan bir ilaç da beklenen başarıyı gösteremedi. Bu uğurda Osaka Üniversitesi görevlilerinden Haruhiko Miyata idaresinde gerçekleşen son araştırma umut vaat ediyor. Bulgular calcineurin olarak bilinen bir proteinin sperm için anahtar rol oynadığına işaret ediyor. Calcineurin yapısal olarak enzim ve regülatör birimlerinden oluşan bir protein. Bu birimlerin birden fazla eş formu bulunuyor. Araştırmacılartamamen sperme özgü iki eş formun [calcineurin-gamma (enzim), calcineurin B2 (regülatör)] spermi yumurtaya girdirecek (anahtar) calcineurin olduğunu keşfetti. Zira bu calcineurin türünü oluşturacak eş formları üreten genler (PPP3CC ve PPP3R2) fare spermlerinden uzaklaştırıldığında, hayvanların sağlığı ve cinsel güdüleri normal seyretmesine karşın, spermler anahtara sahip olmadıklarından dolayı yumurta hücresine girmeyi başaramıyor.

Anahtarsız spermler kapıda kalıyor

Araştırma diğer önemli sonuçları da gün yüzüne çıkarıyor. Denek farelerin hepsinde normal miktarda sperm üretimi söz konusu ve spermler dıştan bakıldığında sağlam görünüyor. Buna rağmen, yumurta hücresiyle bir araya getirildiklerinde yumurta hücresini çevreleyen çok tabakalı zar sistemine takılı kalarak hücrenin içine girmeyi başaramıyor. Zira uzaklaştırılancalcineurin’den dolayı, sperm kamçısı yumurta hücresinin bu çok katlı bariyerini aşacak atik bükülme hareketini yapamıyor, böylece sperm hücresi dölleme sürecindeki bu en kritik son adımıatmayı başaramıyor.

Anahtarı ilaçla etkisizleştirme mümkün

Bu gözlemlerden sonra bilim adamları araştırmanın asıl sorusuna eğiliyor: Spermin yumurta hücresini döllemeyi belirleyecek bu atik bükülme hareketi (hiperaktivasyon) acaba ilaç yoluyla engellenebilir mi? Soruya yanıt bulmak için, iki farklı calcineurin bloke edici ilacınsağlıklı (manipüle edilmemiş) farelere olan etkisini iki hafta süreyle takip eden araştırmacıların bulguları şöyle: Calcineurin-bloke edici ilaçların verilmesinden hemen beş gün sonra farelerde kamçıları bükülemeyen spermler ortaya çıkıyor, bu süre içinde fareler kısırlaşıyor, ”hatta” tüp bebek (IVF; İn-Vitro Fertilization) uygulaması bile sonuç vermiyor.

Genel sonuc

Spermdeki calcineurin farede ilaç yoluyla blokeedilebiliyor. İlacın sağladığı blokaj sperm üretimini etkilemediği gibi, aynı zamanda sperm hücresinin genetik yapısında veya diğer hassas kısımlarında herhangi bir değişikliğe yol açmıyor. Ancak, ilacın etki süresi boyuncakamçılarında ortaya çıkan hareket engellenmesinden dolayı spermler yumurtayı döllemeyi başaramıyor. Fakat bu etki ilaç kesildikten bir hafta sonra ortadan kalkıyor ve spermler tamamen normale dönerek yumurtayı tekrar dölleyebiliyor. Bu da spermlerdeki bu etkinin geçici olduğunu gösteriyor.

İnsan spermleri de aynı anahtara sahip

Calcineurin-gamma ve -B2 eş formları insan spermlerinde de bulunuyor. Bu gerçekten yola çıkan Miyata ve çalışma arkadaşları, fare spermlerinde ilaç yoluyla bu calcineurin formlarında sağlanan blokajın insan spermleri için de söz konusu olabileceğini belirterek ekliyor: ”Aynı sonuçları insan için de düşünebiliriz. Bunu fare deneylerinde kullandığımız ilaçların insandaki etkileri belirleyecek. Ancak araştırmadan edindiğimiz yeni bilgiler bize, yakında erkeklerde de kadının gebeliğini önlemeyi sağlayacak ilaç imkanlarının olabileciğini gösteriyor.”

Yazan: Dr. Ercan Çalışkan / Düsseldorf Heinrich-Heine Universitesi Patoloji bölümü

Sperm calcineurin inhibition prevents mouse fertility with implications for male contraceptive

Science DOI: 10.1126/science.aad0836

 

 

 

Bu blogdaki makaleler bir başka yayın organında kaynak gösterilmeden yayınlanamaz, çoğaltılamaz ve kullanılamaz.

Hamilelik döneminde rahim içi şartlarda meydana gelen değişikliklerin doğacak olan çocuğun gelecekteki yaşamını etkilediği bilim çevreleri tarafından uzun zamandır biliniyordu. Prenatal androgen model olarak adlandırılan bu dönemde alınan ilaçlar, geçirilen hastalıklar, çevresel faktörler, daha önce geçirilen hamileliklerde doğan çocukların erkek yada kız olması gibi faktörler yeni doğacak olan çocuğun gelecekteki yaşamında izler taşımasına neden oluyor.

Doğum sırasının erkeklerde etkisi: Şimdiye kadar yapılan bilimsel çalışmalar genellikle erkek kardeşler arasındaki doğum sırasına ve bu sıranın gelecekteki yaşantılarını nasıl etkilediği konusuna yoğunlaşmıştı.

Bu çalışmalardan ortaya çıkan sonuçlardan bazıları şöyle

• İlk doğan erkekler daha sonra doğan erkek kardeşine göre daha hedefli, daha konservatif, daha dominant bir karakter ve daha güçlü bir vücut yapısına sahipler. (istisnalar hariç). (1)
• Erkeklerde doğum sırasının vücutta bıraktığı izler bununla da kalmıyor. İsveç’te bir milyon erkekle yapılmış başka bir araştırma ise erkek kardeşlerden önce doğanın daha sonra doğana göre daha fazla diyabet, yüksek tansiyon ve metabolik sendromlar yaşadığını gösteriyor.

Ayrıca bunların dışında Journal of Theoretical Biology dergisinin 7 Nisan 1997 tarihli sayısında yayınlanan ilginç bir araştırma daha var. Bu makalede erkek çocukların doğum sırası ile cinsel yönelimleri arasındaki ilişki anlatıyor. (Eşcinsellik doğuştan mı?)

***

26.000’den fazla kız kardeş ile yapılan bir araştırma

Yukarda kısaca belirtildiği gibi şimdiye kadar yapılan araştırmalar genellikle erkek kardeşlerin doğum sırasına odaklanmıştı.

José Auckland Üniversitesi‘nden Derraik ve arkadaşları nihayet bu konuda kadınlarla ilgili kapsamlı bir araştırma yaptılar. Doğum sırası ile obeziteye yatkınlık arasında yapılan bu çalışmada kız kardeşlerden ilk doğanın, yani ablanın daha sonra doğan kız kardeşe göre % 29 daha fazla şişmanlığa yatkın olduğu tespit edildi. Sebebin ne olduğu şimdilik bilinmiyor.

Derraik ve arkadaşları tarafından yapılan ve 1973 -1988 yıllarını kapsayan bu araştırmada İsveç’te doğan 13406 kız kardeşin doğum sırası ile vücut kitle indeksi (VKİ)*, arasındaki ilişki incelendi. Buna göre; İlk doğan kadınların vücut kitle indeksinin (VKİ), kendisinden sonra doğan kız kardeşlerine göre ortalama % 2,4 daha fazla. Bu durum başka bir ifadeyle ilk doğan kadınların kendisinden sonra doğan kız kardeşlerine göre % 29 daha şişman olduğu anlamına geliyor. (Bu oran aşırı şişmanlarda % 40 kadar ulaşıyor.)

Sonuç 

Araştırmanın sonuçları biryana şişmanlığı sadece direkt doğum sırasına bağlamak yanlış olur. Bu konuda çevre, genetik ve yeme alışkanlığı gibi faktörler de büyük bir rol oynamaktadır. Bu araştırma önce doğan kız kardeşin kilo almaya daha eğilimli olduğunu bilmesi açısından önem arz ediyor. Bu nedenle kız kardeşlerden önce doğanın bu durumu göz önünde bulundurarak erken önlem alması gerekiyor. (2)

Vücut kitle indeksi (VKİ)*: Vücut ağırlığının (kg), boy uzunluğunun metre cinsinden karesine bölünmesiyle hesaplanır. İdeal ağırlık ise ulaşılmak istenen VKİ’nin, boy uzunluğunun karesi ile çarpılmasıyla elde edilir. (Wikipedia)

Mehmet Saltürk

++++++++++++++++++++++++++

Dipl. Biologe Mehmet Saltuerk

Institute for Genetics

University of Cologne

++++++++++++++++++++++++++

 

Kaynak

 

1. Birth order and conservatism: A multilevel test of Sulloway’s “Born to rebel” thesis
2. First-borns have greater BMI and are more likely to be overweight or obese: a study of sibling pairs among 26 812 Swedish women

Bu blogdaki makaleler bir başka yayın organında kaynak gösterilmeden yayınlanamaz, çoğaltılamaz ve kullanılamaz.