Kilo Vermeye Yardımcı Yeni Bir Umut Mu Doğuyor?
Ozempic ve Wegovy gibi zayıflama iğneleri aslında şeker hastalığı için geliştirildi, ama içlerindeki “Semaglutid” maddesi sayesinde artık fazla kilolu kişilerin zayıflamasına da yardımcı oluyor. Bu ilaçlar, kişinin daha az acıkmasını sağlayarak ve vücudun enerjiyi kullanma şeklini değiştirerek kilo vermeye destek olur. Fakat Semaglutid bazı kişilerde mide sorunları, kabızlık ve kas kaybı gibi ciddi yan etkilere yol açabilmektedir. Bu önemli yan etkiler, kilo vermek isteyenler için büyük bir sıkıntı yaratıyor ve şimdilik bu sorunlara kesin bir çözüm bulunmuş değil.
İşte tam bu noktada, Amerika’daki Stanford Üniversitesi Stanford Üniversitesi’nden araştırmacılar bu alanda heyecan verici bir gelişmeye imza attı. Katrin Svensson liderliğindeki ekip, doğada zaten var olan ve hayvanlar üzerinde yapılan deneylerde Semaglutid kadar etkili olan yeni bir molekül keşfetti. Bu molekül, iştahı azaltarak kilo vermeyi sağlarken, bugüne kadar gözlemlenen herhangi bir yan etki göstermemesiyle de dikkat çekiyor. Bu buluş, şimdiye kadar Semaglutid’in etkisine yaklaşabilen bir alternatifin bulunamadığı düşünüldüğünde, bilim dünyasında büyük bir umut ışığı olarak değerlendiriliyor.
Yapay Zeka Yardımıyla Yeni Bir Molekül Keşfedildi
Laetitia Coassolo liderliğindeki Svensson’ın araştırma ekibi, yapay zeka kullanarak Semaglutid benzeri doğal bir molekül bulma arayışına girdi. Bu amaçla, insan vücudundaki geniş bir “prohormon” veri tabanını yapay zeka yardımıyla incelediler.
Prohormonlar, vücudumuzda bulunan özel enzimler tarafından daha küçük parçalara ayrılan büyük proteinlerdir ve bu parçalanma sonucu oluşan kısa protein zincirlerine “peptit” adı verilir. Bazı peptitler hormon gibi davranarak çeşitli organlardaki metabolizmayı düzenler. İştah ve kan şekerini kontrol eden GLP-1* peptidi de bunlardan biridir. Yukarıda bahsi gecen Semaglutid etken maddesi de GLP-1’in etkilerini taklit ederek işlev görür.
GLP-1 vücudumuzda dogal bir peptit olup Prohormon Convertase 1/3 (PCSK1/3) enzimi tarafından bir prohormondan üretilir. Coassolo ve arkadaşları, bu enzimin benzer peptitleri üretebileceğini düşünerek, insan prohormonlarından PCSK1/3 aracılığıyla hangi peptitlerin oluşabileceğini hesaplayan bir algoritma geliştirdi ve bu algoritma taranan 373 prohormondan tam 2.683 farklı peptit oluşturdu.
Yeni Peptit, GLP-1’nin Etkisini Bile Geride Bıraktı
Araştırmacılar, henüz çok az bilinen ancak umut vaat eden 100 peptidi laboratuvar ortamında sentezleyerek, bu moleküllerin hücre kültürlerindeki etkilerini inceledi ve elde ettikleri sonuçları GLP-1 ile karşılaştırdı. Amaç, bu peptitlerin sinir hücrelerini uyarıp uyaramadığını görmekti; çünkü bu durumda, beynin hormonal işlevlerini etkileyebilecekleri düşünülüyordu. Bulgular, beklendiği gibi GLP-1’in hücrelerdeki sinirsel aktiviteyi üç kat artırdığını ortaya koydu.
Ancak araştırmalar sırasında beklenmedik bir keşif daha yapıldı: Farklı bir peptit, sinir hücreleri üzerinde çok daha güçlü bir etki göstererek, hücresel aktiviteyi tam on kat artırdı. Bu yeni molekül, yalnızca on iki amino asitten oluşan kısa bir zincirdi; yani GLP-1’in yarısı kadar büyüklüğe sahipti. Araştırmacılar, bu peptidi ilişkili olduğu prohormondan yola çıkarak “BRINP2-related peptide” BRP olarak adlandırdı.
BRP İğneleri Farelerin Kilo Vermesine Yardımcı Oldu
Yeni peptidin etkilerini test etmek amacıyla Coassolo ve ekibi, farelerin yanı sıra, insan metabolizmasına benzerliğiyle öne çıkan minyatür domuzları kullandı. Deneyler sırasında, hayvanlara her yemekten önce BRP enjeksiyonu yapıldı ve yeme alışkanlıkları ile metabolik fonksiyonları dikkatle incelendi.
Deneylerin sonuçları gerçekten umut vericiydi. Normal kilodaki hayvanlara BRP enjekte edildiğinde, sonraki birkaç saat içinde fark edilir derecede daha az yemek yediler. Tedavinin ardından %20 ila %50 daha az yiyecek tüketmeleri, peptidin iştahı azalttığını açıkça gösterdi. Bununla birlikte, hayvanların su içme miktarı ya da hareketlilikleri değişmedi; ayrıca herhangi bir endişe, mide bulantısı veya sindirim problemi yaşamadılar.
Deneyde obez farelerin bir kısmına 14 gün boyunca her gün BRP enjekte edildi. Bu fareler yaklaşık 3 gram zayıfladı ve bu zayıflamanın kas kaybı olmadan, sadece yağdan olduğu özellikle vurgulandı. BRP verilmeyen diğer obez fareler ise aynı 14 gün içinde 3 gram kilo aldı.
Farklı Bir Mekanizma Sayesinde Yan Etki Yok
Bilim insanları, farelerin metabolizmasını ve beyinlerini inceleyerek, yeni BRP peptidinin GLP-1 ve Semaglutid gibi ilaçlardan farklı şekilde çalıştığını buldu. Buna göre BRP vücutta ve beyinde farklı, ama benzer gibi görünen, ancak birbirinden ayrı çalışan yolları harekete geçiriyor.
Yapılan çalışmalar, BRP peptidinin beyin üzerinde GLP-1’den daha hedefli bir etkiye sahip olduğunu düşündürüyor. Şöyle ki, Semaglutid gibi GLP-1 bazlı ilaçlar sadece beyinde değil, bağırsak, pankreas ve vücudun farklı yerlerindeki reseptörlere bağlanarak bağırsak hareketlerini yavaşlatma veya kan şekerini düşürme gibi pek çok etkiye neden olurken, BRP bu ilaçlardan farklı olarak, iştah ve metabolizmadan sorumlu olan beynin hipotalamus bölgesinde yoğunlaşıyor.
Araştırma ekibi, bu bulgular ışığında yeni peptidin daha spesifik bir etkiye sahip olduğunu ve sadece kilo vermeye yardımcı olurken, diğer organları etkilemediğini veya deney hayvanlarında herhangi bir istenmeyen yan etkiye neden olmadığını belirtiyor.
Sıradaki Adım: İnsanlar Üzerinde Testler
Bu umut verici BRP peptidi insanlar için zayıflama çözümü olabilir mi sorusu henüz netlik kazanmadı. Çünkü ilacın tam etki mekanizması ve bağlandığı reseptör bilinmiyor. Açıklamaya göre BRP, yakın gelecekte ilk kez insanlar üzerinde test edilecek. Eğer bu ilk denemeler başarılı olursa, ilacın dozu belirlenecek.
Sonuç:
Bu araştırma, obezite için yeni bir umut veriyor. BRP adındaki bu doğal bir peptit, hayvanlarda az yemek yemeyi ve zayıflamayı sağladı. Üstelik bilinen zayıflama ilaçlarındaki gibi yan etkileri de olmadı. Bu maddenin insanlar için de işe yarayıp yaramayacağı gelecek testlerde belli olacak. Ama şimdiden birçok kilolu insan için iyi bir haber.
GLP-1*: İnce bağırsaktan yemek sonrası salgılanan GLP-1 hormonu, pankreastan insülin salımını artırarak kan şekerini düzenler. Aynı zamanda iştahı azaltır ve mide boşalmasını yavaşlatarak tokluk hissini uzatır. Bu etkileri nedeniyle GLP-1 analogları, tip 2 diyabet ve kilo kontrolünde kullanılır.
Kaynak: https://www.nature.com/articles/s41586-025-08683-y
Mehmet Saltuerk
++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
The Institute for Genetics
of the University of Cologne
++++++++++++++++++++++++
