Bazı insanlar ciddi bir sağlık sorunu çekmeden rahatlıkla 100 yaşına kadar yaşayabilmektedir.
Hangi faktörler uzun yaşamayı mümkün kılıyor: Bu konuda yapılan araştırmalar uzun yaşamayı mümkün kılan 150 gen varyasyonuna dikkat çekiyor ve genlerinde bu varyasyonlar bulunan kişilerin rahatlıkla 100 yıl ve daha üstünde bir yaşam sürdürebilecek lerini gösteriyor. Aslında uzun yaşamı olanaklı kılan 150 gen varyasyonunun toplumda hiçte az olmadığı biliniyor. Yapılan araştırmalar her yedi kişiden birinde yani toplumun % 15 inde bu varyasyonların bulunduğunu gösteriyor. Ama yapılan istatistikler bu oranın ancak sadece % 1 olduğunu göstermektedir.
Toplumda yüz yaşın üzerinde insanların oranı neden % 15 değil ?
Bunun başlıca sebepleri şöyle sıralanabilir:
- Çevresel faktörler
- Alkol ve sigara alışkanlığı
- Az uyuma
- Kaza
- Egzersiz eksikliği
- Beslenme alışkanlığı
Bunun dışında, 20. yy. ilk yarısında 18 yaşın altında milyonlarca genç insan savaşlarda öldü. Bu insanların bir kısmı şimdi 100 lü yaşlarda olabilirdi. Yukarıdaki sebeplerden dolayı genç yaşta ölen insanların arasında genin bu varyasyonlu formunu taşıyan insanların olması muhtemeldir.
Kişide bu varyasyonların olup olmadığı tespit edilebilir mi ?
Geliştirilen bir chip sayesinde bir damla kandan alınan örnekle kişide bu varyasyonların bulunup bulunmadığı %77 lik bir doğruluk payı ile tespit edilebiliyor. Çok yakın bir gelecekte bu testler laboratuvarlarda rutin olarak yapılabilecek.
Not : Bu araştırmayı Boston üniversitesinden Paola Sebastiani ve ekibi 1055 uzun ömürlü(95 ile 119 yaşında) ve 1267 kişiden oluşan kontrol grubu ile yapmıştır. Bu araştırma Science dergisinde 2 Temmuz 2010 tarihinde yayınlanmıştır. (1)
Uzun yaşam konusunda şimdiye kadar bilinenler
1. Yuvarlak solucanlar ürettikleri SGK-1 Enzimi sayesinde, ömürlerini uzatıyorlar: Normalde yuvarlak solucanların (Caenorhabditis elegans) ömrü 14 gündür. Freiburg üniversitesi’nden araştırmacılar yaptıkları araştırma ile yuvarlak solucanların kendi ürettikleri SGK-1 enzimi sayesinde ömürlerini üçte iki oranında uzattığını ve aynı zamanda gençleştiğini buldular.
Bu enzimin görevi: Hayatı uzatmaktan sorumlu olan genleri ya mutasyona uğratıyor yada bu genleri aktif hale getiriyor. Büyük ihtimal ile tüm hayvanlarda yaşlanmayı kontrol eden genler aynı prensiple çalışıyor olmalı. Bunun böyle olduğu meyva sinekleri, fareler ve insanlarda ispatlanmıştır. İnsanlardaki SGK-1 enziminin yapı taşları olan amino asitler % 75 oranında yuvarlak solucanlardaki ile benzerlik gösteriyor. (2)
2. FOXO3A,Uzun Yaşama Geni: Bu konuda daha önce yapılan araştırmalar uzun yaşam için FOXO3A genini işaret ediyordu. Japonya, Fransa ve Almanya gibi ülkelerde 100 yaş üzeri birçok kişide yapılan gen analizinde bu isilerin FOXO3A genlerinde küçük bir varyosyon (polymorphism) tespit edilmişti ve bu varyosyona sahip olan bireylerin 100 yaş ve üzerine rahatlıkla ulaşabildikleri biliniyordu. (3)
3. Telomer: Kromozomların iki ucunda telomer denilen bir kısım bulunur ve bu kısımda yaklaşık 2000 defa tekrarlanan bir nükleotid dizisi vardır. Bu dizi „TTAGGG“dır. (4) İnsan hücreleri kendini kopyalayarak yenilerler. Her kopyalama sırasında telomerler bir miktar kısalır. Telomerler yılda yaklaşık 31 harf kısalır. İnsanların yıllar geçtikçe yaşlanmasının sebebi „TTAGGG” dizisinin gittikçe kısalmasıdır. (5)
Bu kısalmayı çevresel faktörlerde hızlandırabilir
Örneğin: Soluduğumuz kötü hava, sigara içmek gibi akciğer hücrelerini doğrudan etkileyen bu faktörler hücrelerin tahribatına sebep olabilmektedir. Tahrip olan hücreler kendini zamanından önce kopyalayarak yenilemeye çalışırlar, işte bu zamanından önce yenilenmeler telomerin normalden daha çabuk kısalmasına sebep olurlar. Sigara içen veya kötü havayı soluyan kişilerin yaşından daha ihtiyar görünmesinin sebebi telomerlerin zamanından önce kısalmasıdır.
Pirensip: Hücrenin kopyasını yapması, telomerin kısalmasına, telomerin kısalmasıda yaşlanma anlamına gelmektedir. (6)
Sonuç: Evrimsel süreçte telomerlerimizdeki TTAGGG diziliminin uzunluğu kişiden kişiye farklı olabilmektedir Telomerlerin uzunluğu kişiye göre 7000 ile 10000 harf uzunluğunda olabilmektedir. Buna göre 10000 harf uzunluğuna sahip olanlar 7000 harf uzunluğuna sahip olanlara göre daha uzun yaşarlar.
Mehmet Saltürk
++++++++++++++++++++++++++++
Dipl. Biologe Mehmet Saltürk
Institute for Genetics
University of Cologne
++++++++++++++++++++++++++++
Kaynaklar
